منظور از اختلال‌های قاعدگی گروهی از مسائل و مشکلاتی است که تاثیر نامطلوبی را بر سیکل قاعدگی بانوان به جا می‌گذارد.
کلینیک فوق تخصصی دکتر منشادی با معرفی و بهره‌گیری از همکاری متخصصان با تجربه و سرشناس جهانی در زمینه درمان اختلالات قاعدگی، رویکردی مشارکتی را در تشخیص و برطرف نمودن دامنه گسترده‌ای از عارضه‌های مرتبط با عادت ماهانه اتخاذ نموده است.
علائم و نشانه‌های اختلالات قاعدگی
اختلال‌های قاعدگی گاهی باعث می‌شود تا بانوان نتوانند عملکرد مناسبی را از خود به نمایش بگذارند. بر اساس پژوهش‌های انجام شده 33 درصد بانوان 13 تا 50 ساله از شایع‌ترین علائم اختلال‌های قاعدگی یعنی عادت‌های ماهانه شدید، قاعدگی نامنظم یا دردناک و به علت پریود نشدن رنج می‌برند. علائمی نظیر انقباض‌های شدید شکم و رحم، نفخ و کم خونی به تنهایی اختلال قاعدگی محسوب نمی‌شود و می‌تواند نشات گرفته از عامل‌های متعدد باشد. گروه متخصص کلینیک دکتر منشادی با استفاده از فرایندهای تشخیصی پیشرفته تعیین می‌کند که آیا خونریزی شدید پی‌آمد مشکلی رایج نظیر فیبروئید است یا این که برای مثال نفخ نشانگر عارضه‌ای پیچیده‌تر مانند سرطان است.
وجود یک یا چند مورد از علائم زیر قبل از عادت ماهانه یا در طول آن می‌تواند بیانگر ابتلا به اختلال قاعدگی باشد:
- خونریزی غیرطبیعی رحم (AUB)
- فقدان قاعدگی (آمنوره)
- کم خونی
- اضطراب
- خونریزی یا لکه بینی بین دو عادت ماهانه (متروراژی)
- نفخ
- خستگی مزمن
- سر درد یا میگرن
- خونریزی شدید (منوراژی)
- قاعدگی نامنظم
- تحریک پذیری
- سبک بودن قاعدگی یا تعداد دفعات کم آن (الیگومنوره)
- قطع عادت ماهانه
- درد
- انقباض‌های دردناک (دیسمنوره)
- عادت‌های ماهانه طولانی‌تر از 7 روز
- تعویض مکرر نوار بهداشتی
- لکه بینی قبل از پریود و لکه بینی بعد از پریود
قطع شدن عادت ماهانه (آمنوره)
عادت ماهانه یا قاعدگی فرایندی ماهانه است که طی آن با توجه به عدم بارداری، بافت و خون از رحم خارج می‌شود.
توقف عادت ماهانه یا فقدان قاعدگی در اصطلاح آمنوره نامیده می‌شود که به دو نوع تقسیم‌بندی می‌شود:
- آمنوره اولیه: چنانچه عادت ماهانه دختران بالغ تا سن 16 سالگی شروع نشده باشد.
- عادت ماهانه اکثر بانوان از بازه سنی 9 تا 18 سالگی شروع می‌شود، اما معمولاً سن 12 سالگی به عنوان سن متوسط در نظر گرفته می‌شود.
- آمنوره ثانویه: پس از شروع عادت ماهانه به ناگهان قاعدگی به مدت سه ماه یا بیشتر رخ نمی‌دهد.
دلایل
شایع‌ترین دلیل آمنوره ثانویه بارداری است، اما در صورت عدم بارداری نیز عامل‌های متعددی را می‌توان برای آن برشمرد. عامل‌های افزایش دهنده احتمال بروز آمنوره عبارت‌اند از:
- کاهش قابل توجه وزن بدن (به دلایلی چون ابتلا به دیابت شدید، اختلال‌های خوردن یا ورزش سنگین) یا افزایش وزن قابل ملاحظه
- سوء تغذیه
- نقص‌های مادرزادی مانند فقدان وجود اندام‌های تناسلی زنانه
- ناهنجاری‌های هورمونی یا کروموزومی
- ابتلا به عارضه‌های خاص مانند اختلال تیروئید و تومور غده هیپوفیز
- مصرف داروهایی مانند قرص‌های ضد بارداری
- اضطراب عاطفی
- زخم شدن رحم
تشخیص
پزشک در مورد علائم و سابقه پزشکی از بیمار سوال می‌کند و معاینه لازم را انجام می‌دهد.
مایعات بدن نیز با استفاده از روش‌های تشخیصی زیر آزمایش می‌شود:
- آزمایش خون
- آزمایش ادرار
از روش‌های تصویربرداری زیر نیز جهت مشاهده ساختارهای بدن استفاده می‌شود:
- ام آر آی
- سونوگرافی
درمان
نوع درمان به دلیل بروز آمنوره بستگی دارد و معمولاً شامل موارد زیر می‌شود:
- دلایل مرتبط با وزن: تحت کنترل درآوردن کالری مصرفی و ورزش منظم معمولاً تعادل هورمونی را مجدداً برقرار می‌سازد و در نتیجه قاعدگی شروع می‌شود.
- نقص مادرزادی: جراحی باید برای رفع نقص انجام شود.
- ناهنجاری هورمونی: بیمار باید تحت هورمون درمانی قرار بگیرد.
- اضطراب عاطفی: استفاده از تکنیک‌های آرام سازی و ورزش‌های آرام بخش معین توصیه می‌شود.
- تومور غده هیپوفیز: جراحی، پرتو درمانی یا تجویز دارو برای رفع مشکل انجام می‌شود.
خونریزی یا لکه بینی بین دو عادت ماهانه (متروراژی)
خونریزی رحمی بین دو عادت ماهانه در اصطلاح متروراژی گفته می‌شود که مشکلی رایج به ویژه در میان نوجوانان و بانوان نزدیک به سن یائسگی است.
دلایل
دلایل بسیاری برای متروراژی وجود دارد که در ادامه به متداول‌ترین آنها اشاره می‌کنیم:
- عدم تعادل هورمونی: این مشکل گاهی پی‌آمد مصرف نامناسب داروهای هورمونی مانند مانند قرص‌های ضد بارداری است.
- پولیپ یعنی وجود زائده داخل دهانه رحم (سرویکس) یا داخل رحم؛ پولیپ‌ها معمولاً غیرسرطانی هستند.
- فیبروئید: زائده‌های غیرسرطانی رحم
- عفونت یا التهاب رحم، دهانه رحم یا واژن
- تحلیل رفتن دهانه رحم: کاهش پوست سطحی دهانه رحم
- استفاده از IUD (دستگاه داخل رحم) یا قرص‌های ضد بارداری
- اندومتریوز (رشد بافت رحم در خارج رحم)
- چسبندگی (بافت همبند) داخل رحم
- خشکی دیواره‌های واژن به دلیل کاهش استروژن پس از یائسگی
- ابتلا به بیماری‌های مزمنی چون ناراحتی تیروئید، دیابت و مشکلات لخته شدن خون
- مصرف بعضی داروها مانند داروهای رقیق کننده خون
- استرس
- سرطان دهانه رحم یا دیگر بخش‌های رحم و واژن
تشخیص
پزشک سابقه پزشکی بیمار و چگونگی سیکل‌های قاعدگی را به دقت بررسی و بیمار را معاینه می‌کند و از وی می‌خواهد تا روزهایی را که خونریزی دارد و همچنین شدت خونریزی را یادداشت کند. آزمایش خون و فرایندهای تشخیصی زیر در صورت لزوم انجام می‌شود:
- نمونه برداری از بافت مخاطی رحم
- سونوگرافی
- سونوهیستوگرافی
- هیستروسکوپی
- هیستروسالپنگوگرافی (عکس رنگی رحم)
بسیاری از عمل‌های فوق در مطب پزشک قابل انجام است و باقی موارد باید در کلینیک و به صورت عملی سرپایی انجام شود.
درمان
نوع درمان به دلیل بروز مشکل بستگی دارد. برای مثال چنانچه متروراژی نشات گرفته از عدم تعادل هورمونی باشد، پزشک هورمون تجویز می‌کند؛ اما اگر مشکل ریشه در IUD داشته باشد، دستگاه باید خارج شود. تحلیل رفتن دهانه رحم را نیز می‌توان با برداشتن یا تخریب بخشی از بافت دهانه رحم درمان نمود.
انجام جراحی گاهی اوقات ضرورت می‌یابد، درمان‌های جراحی احتمالی عبارت اند از:
- جراحی دی اند سی (دیلاتاسیون و کورتاژ): در این عمل بافت رحم تراشیده یا با مکش خارج می‌شود.
- هیستروسکوپی: برای مثال به منظور برداشتن پولیپ
- هیسترکتومی: برداشتن رحم
جراحی، پرتو درمانی یا شیمی درمانی یا تلفیقی از این روش‌ها در صورت ابتلا به سرطان انجام می‌شود.
خونریزی شدید (منوراژی)
خونریزی شدید قاعدگی یا در اصطلاح منوراژی به حالتی اطلاق می‌شود که خونریزی عادت ماهانه آن قدر شدید باشد که زندگی روزانه را مختل سازد.
دلایل
دلیل منوراژی در بعضی موارد مشخص نیست؛ بااین حال بسیاری از عارضه‌ها را می‌توان در بروز این مشکل موثر دانست:
- فیبروئید رحمی
- اختلال‌های خونریزی مانند بیماری فون ویلبراند
- عدم تعادل هورمونی
- پولیپ دهانه رحم یا داخل رحم
- کیست تخمدان
- مصرف داروهای خاص
- استفاده از IUD
تشخیص
پزشک پس از بررسی علائم و سابقه پزشکی بیمار، معاینه کاملی شامل معاینه حفره لگن را انجام می‌دهد و دستور انجام آزمایش‌های زیر را می‌دهد:
- تست پاپ اسمیر
- آزمایش خون
- سونوگرافی از طریق واژن
- نمونه برداری از بافت مخاطی داخل رحم
- تراشیدن لایه داخلی رحم
- معانه رحم و لوله فالوپ (هیستروسکوپی)
درمان
نوع درمان با توجه به دلیل اصلی خونریزی شدید قاعدگی تعیین می‌شود و پزشک با همکاری بیمار برنامه درمانی مناسب را تهیه می‌کند.
درمان دارویی
پزشک روش‌های زیر را توصیه می‌کند:
- هورمون درمانی
- استفاده از IUD آزاد کننده هورمون پروژسترون
- داروهای غیر استروئیدی ضد التهاب (NSAIDs)
- مکمل آهن
عمل‌های جراحی
انجام جراحی‌های زیر در بعضی موارد ضرورت می‌یابد:
- بزرگ کردن رحم و کورتاژ (جراحی دی اند سی)
- هیستروسکوپی: این عمل در کنار روش‌های دیگر برای برداشتن پولیپ انجام می‌شود.
- برداشتن لایه داخلی رحم
- برداشتن رحم (هیسترکتومی)
قاعدگی دردناک (دیسمنوره)
بانوان مبتلا به قاعدگی دردناک یا در اصطلاح دیسمنوره از درد لگن، شکم، کمر یا پا، انقباض‌های شدید شکم، سر درد و خستگی مزمن رنج می‌برند. اکثر بانوان در مرحله‌ای از زندگی خود درد پریود را تجربه می‌کنند و درد گاهی چنان طاقت فرسا است که فعالیت‌های روزمره را مختل می‌سازد.
دو نوع دیسمنوره وجود دارد:
- اولیه: سیکل‌های قاعدگی منظم دردناک ناشی از انقباض‌های عضله‌های رحم
- ثانویه: دردناک بودن عادات ماهانه به دلیل ابتلا به عارضه‌های چون اندومتریوز
دلایل
دیسمنوره اولیه پی‌آمد بالا بودن میزان پروستاگلاندین در رحم است. پروستاگلاندین ماده هورمون مانندی است که به طور طبیعی در تمام بدن وجود دارد.
دلایل دیسمنوره ثانویه عبارت‌اند از:
- اندومتریوز
- کیست تخمدان
- عفونت اندام‌های تناسلی (بیماری التهابی لگن)
- زائده‌های غیرسرطانی رحم (فیبروئید رحمی)
- استفاده از IUD
- زخم‌های داخل شکم پس از انجام جراحی
- تومور
- بیماری التهابی روده
تشخیص
پزشک علائم و سابقه پزشکی بیمار را به دقت بررسی می‌کند، معاینه حفره لگن را انجام می‌دهد و دستور انجام آزمایش‌های خاص را برای ارزیابی وضعیت اندام‌های حفره لگن و ساختارهای اطراف آن می‌دهد. این آزمایش‌ها موارد زیر را شامل می‌شود:
- سونوگرافی لگن
- هیستروسکوپی
- هیستروسالپنگوگرافی (عکس رنگی رحم)
- لاپاراسکوپی حفره لگن
درمان
دیسمنوره اولیه معمولاً با مصرف دارو و تغییر در سبک زندگی درمان می‌شود. درمان دیسمنوره ثانویه نیز با توجه به عارضه اصلی دامن زننده به این مشکل تعیین می‌شود.
مصرف داروهای غیرتجویزی ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسین معمولاً نخستین درمان قاعدگی دردناک محسوب می‌شود. قرص‌های ضد بارداری در بعضی موارد تجویز می‌شود.
از دیگر روش‌های تسکین درد و ناراحتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- گرما درمانی: استفاده از پدهای گرم کننده، گرفتن حمام آب گرم یا استفاده مستمر از پچ‌های با دمای نه چندان بالا
- ورزش منظم
- درمان‌های جایگزین مانند
- داروهای گیاهی یا مکمل‌هایی مانند ویتامین B1، منیزیم و داروهای گیاهی چینی
- طب سوزنی
پیش از مصرف هر گونه مکمل و داروی گیاهی باید با پزشک مشورت کرد، چون مصرف بعضی از آنها با داروهای دیگر تداخل ایجاد می‌کند.
