دکتر منشادی میتواند به نوجوانان مبتلا به بلوغ دیررس کمک کند تا رشد طبیعیتری داشته باشند. بنابراین، اگر نگران رشد طبیعی فرزندتان هستید، میتوانید به کلینیک ما مراجعه کنید.
ایشان، علاوه بر انجام یک معاینه فیزیکی، در مورد تاریخچه پزشکیتان، نگرانیها و علائمی که دارید و موارد دیگر، سؤالاتی را از شما خواهد پرسید. او با تهیه نموداری از رشد فرزندتان مشکلات رشدی او را بررسی کرده و با تجویز آزمایش خون مشکلات کروموزومی، تیروئید، هیپوفیز یا سایر مشکلات او را نیز چک میکند. به علاوه، متخصص ما با تعیین «سن استخوان» که با استفاده از یک عکس رادیولوژی انجام میشود، طبیعی بودن رشد استخوانهای فرزندتان را بررسی میکند.
بلوغ دیررس و زودرس مشکلاتی است که ممکن است برای دختران و پسران اتفاق افتد. بلوغ دیررس عبارت است از عدم بروز صفات جنسی ثانویه یا هرگونه نشانهای از بلوغ تا سن 13 سالگی، برای دختران، و تا 14 سالگی، برای پسران؛ و بلوغ زودرس در پسران قبل از ۹ سالگی و در دختران قبل از ۸ سالگی اتفاق می افتد.
بلوغ دیررس چیست؟
اولین نشانه بلوغ در دختران، رشد سینهها است؛ این امر نتیجه فعال شدن تخمدانها و تولید استروژن توسط آنها است. در پسران، یکی از اولین نشانههای بلوغ رشد بیضهها است، که دلیل آن افزایش تولید هورمون محرک فولیکول توسط غده هیپوفیز است. بنابراین، دخترانی که تا 13 سالگی سینههای آنها رشد نکرده یا پسرانی که تا 14 سالگی بیضههایشان رشد نمیکند مبتلا به بلوغ دیررس تشخیص داده میشوند.
علتها و دلایل بلوغ دیررس چیست؟
در بیش از 90% از موارد بلوغ دیررس ناشی از تأخیر سرشتی در رشد یا بلوغ است. این بدان معنی است که این تأخیر در کودکانی رخ میدهد که سالم هستند اما سرعت رشد آنها پایینتر از حد میانگین است. عموماً این کودکان نسبت به همسالان خود قد کوتاهتری داشته، اغلب لاغر بوده و سابقه خانوادگی بلوغ دیررس دارند. گاهی اوقات رشد و بلوغ دیررس میتواند ناشی از یک بیماری مزمن، سوءتغذیه، فعالیت ورزشی شدید و حتی استرس باشد. برای مثال، دیابت، فیبروز کیستیک و بیماری سلیاک و همچنین ورزش شدید و همچنین بیماری کماشتهایی، که در آن نسبت چربی بدن خیلی پایین است، میتوانند باعث بلوغ دیررس شوند.
دلایل نادر بلوغ دیررس نیز عبارتند از عدم ترشح هورمون توسط هیپوتالاموس و هیپوفیز و اختلالات بیضهها یا تخمدانها.
بلوغ با افزایش تولید هورمون لوتئینه کننده و هورمون محرک فولیکول (گنادوتروپینها) توسط هیپوفیز آغاز میشود که خود نیز ناشی از افزایش تولید هورمون آزاد کننده گنادوتروپین توسط هیپوتالاموس است. هنگامی که چرخه فوق مشکلی پیدا میکند، بلوغ دیررس هیپوگنادوتروپیک رخ میدهد؛ «هیپوگنادوتروپیک» به پایین بودن سطح گنادوتروپینها اشاره دارد. بعضی از انواع کمبود گنادوتروپین ناشی از برخی از نقایص ژنتیکی مانند سندرم کالمن، و یا علل دیگری مثل تومور، تروما، جراحی یا رادیوتراپی سر هستند.
اختلالات بیضهها یا تخمدانها میتوانند باعث بلوغ دیررس هیپوگنادوتروپیک شوند. در چنین مواردی، سطح گنادوتروپینها بالا بوده، اما بیضهها یا تخمدانها توانایی تشخیص این موضوع را نداشته و بنابراین نمیتوانند با تولید تستوسترون یا استروژن به گنادوتروپینها پاسخ دهند. اختلالات کروموزومی مانند سندرم کلاینفلتر در پسران و سندرم ترنر در دختران منجر به رشد غیرطبیعی بیضهها و تخمدانها و در نتیجه کاهش یا عدم تولید تستوسترون یا استروژن میشود. سایر اختلالات گنادی عبارتند از پایین نیامدن بیضهها (کریپتورکیدیسم)، پیچخوردگی بیضه، پرتودهی به ناحیه پهلو و شکم، جراحی غدد جنسی و اوریون (البته اوریون به ندرت باعث آسیب قبل از بلوغ به بیضهها میشود).
بلوغ دیررس چه نشانهها و علائمی دارد؟
نشانههای اصلی بلوغ دیررس عبارتند از عدم رشد سینهها در دختران تا 13 سالگی و کوچک ماندن بیضهها در پسران (یعنی با حجم کمتر از 4 میلیلیتر) تا 14 سالگی. نشانه دیگر آن، وجود یک رشد یکنواخت ولی کند است، که البته این لزوماً نشانه بلوغ دیررس نیست.
بلوغ دیررس چقدر شایع است؟
طبق برآوردها، تقریباً 3% کودکان به بلوغ دیررس دچار میشوند، که 90% این موارد ناشی از تأخیر سرشتی است. تأخیر سرشتی در پسران 10 برابر دختران است.
آیا بلوغ دیررس ارثی است؟
معمولاً در یک خانواده چند مورد تأخیر سرشتی در رشد و بلوغ وجود دارد، البته این عارضه به شکل سادهای به نسل بعد منقل نمیشود. در موارد بسیار نادری، بلوغ دیررس ناشی از موتاسیونهای ژنتیکی است، که میتوانند موروثی باشند، اما در اکثر موارد این عارضه بدون وجود سابقه خانوادگی رخ میدهد.
بلوغ دیررس چه عوارض بلند مدتی دارد؟
معمولاً تأخیر سرشتی رشد و بلوغ هیچگونه پیامد دراز مدتی ندارد، اما موارد دیگری مانند نارساییهای غدد جنسی میتوانند باعث کاهش باروری یا ناباروری شوند. در چنین مواردی، گزینههای دیگری مانند درمانهای کمک باروری میتوانند به زوجین برای بچهدار شدن کمک کنند. بیماران میبایست هرگونه نگرانی خود را با متخصص یا پزشکشان مطرح کنند.
بلوغ دیررس چگونه تشخیص داده میشود؟
تشخیص بلوغ دیررس کار تقریباً سادهای است، زیرا تنها یک معاینه فیزیکی نشان میدهد که بلوغ در حال رخ دادن است یا خیر. در اینجا، مرحلهبندی بلوغ، کلید تشخیص است: بلوغ پنج مرحله دارد که مبنای تمایز آنها میزان رشد سینهها، رشد موهای زیر بغل و زهار و اندازه بیضهها و طول آلت مردانه است. به این پنج مرحله، مراحل تانر گفته میشود، که شماره یک آنها مرحله قبل از بلوغ، بدون رشد سینهها، و بیضههایی با حجم کمتر از 4 میلیلیتر است (اندازه بیضهها را میتوان با ارکیدومتر اندازهگیری کرد).
برای تشخیص دقیق دلیل بلوغ دیررس باید دید که آیا این عارضه ناشی از تأخیر سرشتی بوده و به موقع بدون درمان رفع میشود، یا اینکه یک دلیل زمینهای دارد. گرفتن شرح کاملی از تاریخچه پزشکی بیمار، برای دستیابی به جزئیات دقیقی از بیماریها مزمن، جراحیها، پرتودرمانی، اوریون، پیچخوردگی بیضه و سایر عواملی که در بلوغ دیررس او نقش دارند، ضروری است.
برخی روشهای بررسی وجود دارد که میتوان آنها را در یک کلینیک سرپایی هم انجام داد؛ انتخاب هر کدام از این روشها به علائم هر بیمار بستگی دارد. یکی از این روشها، ارزیابی سن استخوان با گرفتن یک عکس رادیولوژی و مقایسه عکس با یک اطلس رادیوگرافی رشد استخوانها است. در عارضه تأخیر سرشتی رشد و بلوغ، سن استخوان دچار تأخیر میشود (یعنی کمتر از سن بیمار است).
همچنین میتوان با استفاده از آزمایش خون، سطح هورمون لوتئینه کننده و هورمون محرک فولیکول، هورمونهای استرادیول یا تستوسترون و سایر هورمونها را اندازهگیری کرد. پزشک، با این آزمایش میتواند تشخیص دهد که بلوغ دیررس ناشی از نبود گنادوتروپینها است یا نارسایی اولیه بیضهها یا تخمدانها. اگر پزشک احتمال بدهد که بیمار سندرم ترنر یا سندرم کلاینفلتر دارد، برای تأیید تشخیص خود کروموزومهای بیمار را آنالیز میکند. در برخی موارد، تصویربرداری نیز میتواند به تشخیص کمک کند. در چنین مواردی، برای دختران از ناحیه لگن سونوگرافی به عمل میآید و اگر احتمال وجود تومور یا آسیبدیدگی هیپوفیز و ساختارهای اطراف آن وجود داشته باشد از این ناحیه امآرآی یا سیتیاسکن گرفته میشود.
بلوغ دیررس چگونه درمان میشود؟
تعداد پسرانی که به دنبال درمان برای بلوغ دیررس هستند از دختران بیشتر است، آن هم به این دلیل که پسران معمولاً نگران کوتاهتر بودن نسبت به همسالانشان هستند. عموماً بیماران دارای تأخیر سرشتی، اگر چه کمی دیرتر، اما بلوغ را پشت سر گذاشته و در نهایت به قدی طبیعی میرسند. در چنین مواردی به درمان نیاز نیست و تنها وزن، قد، شاخصهای مراحل بلوغ تانر و سطح هورمونهای مربوطه در بدن شخص اندازهگیری میشود.
البته، اگر این مشکل باعث دغدغههای روانی زیادی در بیمار شده باشد پزشک با تجویز کوتاه مدت یک استروئید آنابولیک سرعت رشد او را افزایش میدهد. همچنین، میتوان با دادن تستوسترون به پسران و دوره کوتاهی از استروژن به دختران به شروع و پیشرفت فرایند بلوغ در آنها کمک کرد. اگر بلوغ دیررس ناشی از یک بیماری مزمن باشد درمان با هدف کنترل یا رفع آن بیماری انجام میشود.
هورمون درمانی
معمولاً، هورمون درمانی برای موارد جدی کمبود گنادوتروپینها و نارسایی بیضهها و تخمدانها مانند سندرم کلاینفلتر، سندرم ترنر یا آسیب دائمی به بیضهها یا تخمدانها استفاده میشود. در چنین مواردی، با تجویز دوز بالایی از تستوترون یا استروژن به شروع و پیشرفت بلوغ کمک میشود؛ اگر باز هم هورمونهای جنسی نقص یا کمبودی داشته باشند، بعد از پایان بلوغ، بیمار به طور مادامالعمر تحت درمان با استروئیدهای جنسی قرار میگیرد.
