قد یک شخص در بزرگسالی، نتیجه عوامل ژنتیکی و همچنین وضعیت عمومی سلامت و تغذیه او در سنین رشد است. رشد طبیعی بدن توسط هورمونهایی مانند هورمون رشد، هورمونهای جنسی و هورمونهای تیروئید کنترل میشود.
آیا نگران قد کودکتان هستید یا فکر میکنید که رشد او خیلی سریع یا خیلی کند است؟ دکتر منشادی میتواند نگرانیهای شما را برطرف کرده و مشکلات مربوط به رشد قدی کودک شما را، پیش از آنکه دیر شود، حل نماید. در صورت نیاز، ایشان میتوانند آزمایشهای بیشتری تجویز کنند. یک عکس رادیولوژی ساده از مچ دست کودک شما نشان خواهد داد که چقدر از رشد او باقی مانده است. تستهای آزمایشگاهی، همچنین به دکتر منشادی کمک میکنند دلیل مشکلات رشدی کودک و نحوه درمان آنها را مشخص کند.
توجه به ورزش های افزایش قد در کودکان از اهمیت ویژه ای برخوردار است . تمرینها و حرکتهای ورزشی خاصی برای بزرگتر و بلندتر کردن استخوانها وجود دارد. به علاوه نوارهای غضروفی اطراف استخوانهای بلند بازوها و پاهای کودکان در حال رشد، کشیده میشوند و رشد استخوانها را ممکن میسازند.
درنگ نکنید!
به یاد داشته باشید، رشد کودکتان با پایان دوره بلوغ متوقف میشود. یک نوجوانان کوتاه قد فرصتی کمی برای رشد داشته یا اصلاً دیگر فرصتی ندارد، در حالی که کودکان سنین پایینتر هنوز هم برای درمان و بلند قدتر شدن فرصت دارند.بنابراین برای افزایش قد کودکان خود هرچه سریعتر اقدم کنید.
چه عواملی در قد کودکان نقش دارند؟
میزان قد یک شخص در بزرگسالی به ژنهایی که او از والدینش به ارث میبرد و همچنین وضعیت عمومی سلامت و تغذیه او در سنین رشد بستگی دارد. احتمال کوتاه قد شدن کودکان حاصل از والدین کوتاه قد، در مقایسه با کودکانِ والدین بلند قد، بیشتر است. البته، تنوع بسیاری در این زمینه وجود دارد؛ برای مثال، برادران و خواهرانی که والدین یکسانی دارند همگی هم قد نخواهند شد؛ همچنین گاهی اوقات والدین صاحب فرزندی میشوند که قد او نسبت به سایر اعضاء خانواده بسیار بلندتر یا بسیار کوتاهتر است.
بیماریها یا تغذیه بد در طول کودکی یا کوچک یا زودرس بودن در هنگام تولد میتواند باعث شود که قد شخص در بزرگسالی به اندازه آنچه پتانسیلش را دارد نرسد. در طول قرنهای گذشته قد افراد به طور متوسط افزایش یافته، زیرا در این مدت تغذیه کودکان بهتر شده و میزان ابتلای آنها به بیماریها و عفونتها نیز کمتر شده است.
رشد طبیعی
سریعترین دوره رشد، قبل از تولد است، یعنی دورهای که نوزاد از اندازه صفر به حدود 50 سانتیمتر در ماه نهم میرسد. این سرعت بعد از تولد افت میکند، به طوری که کودک تا 8 سالگی به طور متوسط سالیانه 5/5 سانتیمتر رشد میکند. در طول بلوغ، فرایند رشد دوباره سرعت میگیرد. به این وضعیت، جهش رشدی بلوغ گفته میشود. پیش از بلوغ، پسرها و دخترها با سرعت مشابهی رشد میکنند، اما در طول بلوغ پسرها بیشتر از دخترها رشد میکنند. قد مردان به طور متوسط 14 سانتیمتر بیشتر از زنان است.
رشد استخوانها، در صفحات رشد موجود در آنها، یا همان اپیفیزها، صورت میگیرد. هر چه از دوره بلوغ میگذرد، صفحات رشد نیز بالغتر میشوند، طوری که در پایان دوره بلوغ جوشخورده و رشدشان متوقف میشود. البته رشد تمام اسکلتبندی همزمان بدن متوقف نمیشود؛ اول رشد مچ دستها و پاها، سپس مابقی ساختار دست و پاها و در پایان نیز رشد ستون مهرهها متوقف میشود. با پایان یافتن دوره بلوغ و ورود به مرحله بزرگسالی، رشد بدن کُند شده و متوقف میشود. این به این معنی است که رشد در یک سن خاص متوقف نمیشود، و رشد کودکانی که زودتر شروع به رشد میکنند قبل از آنهایی که دیرتر رشد میکنند متوقف میشود. پس از جوش خوردن صفحات رشد، دیگر قد رشد نکرده، و با بالا رفتن سن، قد به تدریج کوتاهتر میشود.
رشد طبیعی توسط تعدادی از هورمونها کنترل میشود:
- هورمون رشد: در غده هیپوفیز تولید شده و مهمترین عامل است.
- هورمون تیروئید
- هورمونهای جنسی، تستوسترون یا استروژن، که برای رشد در دوره بلوغ ضروری هستند.
چه قدی خیلی بلند یا خیلی کوتاه محسوب میشود؟
در هر کدام از قارهها، نژادها یا گروههای قومی مختلف محدوده متفاوتی برای قد طبیعی افراد در نظر گرفته میشود. به این ترتیب، کوتاهی یا بلندی قد هر شخص از نظر پزشکی یا اجتماعی، به محل زندگی یا زمینه نژادی او بستگی دارد.
همچنین، در هر جامعهای تنوع قد وجود دارد، و اکثر اشخاص بسیار کوتاه یا بسیار بلند قد کاملاً سالم بوده و تنها تفاوت آنها با سایرین است که در پایینترین یا بالاترین نقطه محدوده نرمال جامعه جمعیتی خود قرار دارند. معمولاً، رشد سریعتر یا کندتر از حد طبیعی کودکان ناشی از وجود یک مشکل پزشکی زمینهای است.
علل رشد بسیار کُند کودکان عبارتند از:
- کمبود هورمون تیروئید یا هورمون رشد.
- عارضههایی که در آنها هورمونهای کنترل کننده رشد طبیعی بوده اما اسکلت بدن به طور طبیعی به آنها پاسخ نمیدهند. این وضعیت میتواند ناشی از اختلالاتی مانند سندرم ترنر و آکندروپلازی باشد.
- یک بیماری که میتواند تأثیر منفی بر رشد داشته باشد؛ برای مثال، داشتن یک مشکل جدی در ناحیه شکم یا سینه میتواند باعث کند شدن رشد یک کودک شود.
تقریباً تمامی کسانی که قد خیلی بلندی دارند طبیعی بوده و هیچگونه مشکل پزشکی ندارند. البته، سندرمهای مارفان و کلینفلتر میتوانند باعث افزایش بسیار زیاد قد شوند؛ همچنین وجود برخی تومورهای بسیار نادر هیپوفیز باعث افزایش بیش از حد هورمون رشد و در نتیجه رشد بسیار سریع قد (غول پیکری) میشود.
چه کسانی باید برای قدشان به پزشک مراجعه کنند؟
اگر کودک بسیار سریعتر یا کندتر از حد معمول رشد کرده یا در مقایسه با همسالانش بسیار کوتاه یا بلند قدتر است، باید به پزشک مراجعه شود.
آیا راهی برای کمک به افزایش قد وجود دارد؟
اگر کودکی رشد طبیعی نداشته باشد، باید دلیل آن بررسی شود. معمولاً برای آنکه کودک بتواند به اندازه پتانسیل ژنتیکی خود رشد کرده یا قدی نزدیک به آن داشته باشد، باید عارضه پزشکی زمینهای یا نقص هورمونی او درمان شود.
بعد از توقف رشد اسکلت بدن، با هیچگونه درمان دارویی نمیتوان قد را افزایش داد. اما، یک روش جراحی وجود دارد که در آن استخوانهای پا بریده شده و سپس به تدریج از هم دور میشوند، که به این ترتیب طول استخوانها و در نتیجه قد افزایش مییابد. البته، به دلیل وجود خطر عوارضی مثل شکستگی و عفونت، معمولاً از این روش برای افزایش قد بزرگسالان استفاده نمیشود.
هورمون رشد چه تأثیری دارد؟
کودکان
کودکی که آزمایشها نشان میدهند از نظر هورمون رشد کمبود دارد را میتوان با هورمون رشد مصنوعی درمان کرد؛ این هورمونها به کودک کمک میکنند رشد نرمالی داشته یا تا حد زیادی به رشد نرمال نزدیک شود. البته، استفاده از یک دوز طبیعی باعث نخواهد شد که این کودکان بیشتر از ظرفیت ژنتیکیشان رشد کنند. تحقیقات نشان داده که هورمون رشد میتواند قد نهایی کودکان مبتلا به سندرم ترنر، سندرم پرادرویلی، نارسایی کلیوی و کودکانی که در زمان تولد وزن بسیار کمی دارند را افزایش میدهد.
اکثر کودکان کوتاه قد کاملاً سالم بوده و کوتاهی قدشان هیچگونه دلیل پزشکی ندارد. تحقیقاتی نیز در مورد تأثیر هورمون رشد بر قد این کودکان (بدون عارضه پزشکی زمینهای) انجام شده است. این تحقیقات نشان دادهاند که درمان با هورمون رشد باعث میشود کوتاه قدترین کودکان در بزرگسالی کمی افزایش قد داشته باشند. البته، معمولاً از چنین هورمونی برای درمان کودکان کوتاه قد سالم استفاده نمیشود، زیرا، با توجه به هزینهها و مشکلات این نوع درمان، افزایش بسیار کم قد در بزرگسالی ارزش سالها تزریق روزانه هورمون را ندارد.
بزرگسالان
گاهی اوقات بزرگسالان دچار کمبود هورمون رشد نیز تحت درمان با هورمون رشد قرار میگیرند. دلیل این امر این است که، هورمون رشد نقش مهمی در حفظ حجم عضلات، داشتن اسکلتی سالم و طبیعی بودن سطح انرژی بدن در بزرگسالان دارد. این درمان برای رفع این مشکلات انجام میشود، نه برای افزایش قد. بعد از توقف رشد و جوش خوردن صفحات رشد، درمان با هورمون رشد نخواهد توانست قد بزرگسالان را تغییر دهد.
بزرگسالان بسیاری مایلند قد بلندتری داشته باشند، بعضی هم میخواهند کوتاهتر باشند. والدین بسیاری نیز وجود دارند که نگران بیش از حد کوتاه یا بلند قد بودن کودکانشان هستند. البته، در اکثر موارد، قد کودک را نمیتوان تغییر داد و حتی نباید آن را غیرطبیعی دانست.
بعد از توقف رشد، نمیتوان قد را تغییر داد. درمان، تنها میتواند قد کودکان را، آن هم در شرایط بسیار محدودی تغییر دهد، و تقریباً در تمام موارد، چنین درمانی تنها شامل رفع یا کنترل بیماریهای زمینهای کودک میشود.
