هورمون انسولین را سلول‌های بتای موجود در لوزالمعده تولید می‌کنند. هر بار که غذا می‌خوریم، سلول‌های بتا با آزاد کردن انسولین به بدن کمک می‌کنند قند خون بدست آمده از غذاها را استفاده یا ذخیره کند. در مبتلایان به دیابت نوع 1 لوزالمعده دیگر انسولین تولید نمی‌کند. در این وضعیت، سلول‌های بتا تخریب شده و بدن برای مصرف قند بدست آمده از غذاها به تزریق انسولین نیاز پیدا می‌کند. لوزالمعده مبتلایان به دیابت نوع 2 انسولین تولید می‌کند، اما بدن آن‌ها به خوبی به آن پاسخ نمی‌دهد. برخی از مبتلایان به دیابت نوع 2 برای آنکه بدنشان بتواند از قند دریافت بهتر برای تولید انرژی استفاده کند به قرص‌های دیابت یا تزریق انسولین نیاز دارند.
انسولین را نمی‌توان از راه خوراکی دریافت کرد، زیرا در طول مرحله هضم درست مثل پروتئین‌های غذا تجزیه می‌شود. این ماده باید به چربی زیر پوست تزریق شود تا بتواند وارد خون شود.
انواع انسولین
انسولین سریع اثر: اثرگذاری آن تقریباً 15 دقیقه بعد از تزریق شروع شده، تقریباً بعد از 1 ساعت به اوج رسیده و دو تا چهار ساعت ادامه دارد.
انسولین کوتاه اثر یا معمولی: اثرگذاری آن تقریباً 30 دقیقه پس از تزریق شروع شده، تقریباً بعد از 2 تا 3 سه ساعت به اوج رسیده و 3 تا 6 ساعت ادامه دارد.
انسولین متوسط اثر: اثرگذاری آن تقریباً 2 تا 4 ساعت پس از تزریق شروع شده، تقریباً 4 تا 12 ساعت بعد به اوج رسیده و 12 تا 18 ساعت ادامه دارد.
انسولین طولانی اثر: چند ساعت بعد از تزریق به جریان خون رسیده و در طول یک 24 ساعته قند خون را به طور نسبتاً یکنواختی پایین نگه می‌دارد.
وسایل دریافت انسولین
سوزن و سرنگ
یکی از معمول‌ترین راه‌های دریافت انسولین، تزریق آن با استفاده از سوزن و سرنگ است. سرنگ‌ها ظرفیت‌های مختلفی داشته (1، 5/0 و 3/0 میلی‌لیتر) و انواع مختلفی از سوزن‌ها (با ضخامت‌ها و طول‌های متنوع) روی آن‌ها نصب شده است. این سوزن‌ها نوک بسیار ظریف و روکش‌های مخصوصی دارند که باعث می‌شود تزریق تقریباً بدون درد انجام شود. بیمار باید سرنگی متناسب با دوز مصرفی و سوزنی با نوع و اندازه مورد نظر خود انتخاب کند.
یکی از مزایای اصلی استفاده از سرنگ‌ها این است که انواع متنوعی از آن‌ها در بازار موجود است. همچنین، سوزن و سرنگ استفاده از مخلوطی از انواع متفاوت انسولین‌ها (انسولین مخلوط) را آسان می‌سازد.
البته، برخی از افراد از سرنگ می‌ترسند و استفاده از آن چندان برایشان راحت نیست. به همین دلیل وسایل دیگری برای دریافت انسولین ساخته شده است، از جمله قلم، تزریق کننده‌های جت، و پمپ انسولین.
محل تزریق انسولین
انسولین به زیر پوست تزریق می‌شود. در این نوع تزریق از یک سوزن کوتاه برای تزریق دارو به لایه بافتی بین پوست و عضله استفاده می‌شود.
انسولین می‌بایست به بافت چربی قرار گرفته زیر پوست تزریق شود. اگر انسولین به عمق بیشتری، یعنی به عضله، تزریق شود بدن آن را خیلی سریع‌تر از حد لازم استفاده می‌کند. این باعث می‌شود که سطح قند خون به طور خطرناکی پایین بیاید.
افرادی که روزانه انسولین تزریق می‌کنند می‌بایست هر بار محل تزریق را تغییر دهند. این نکته مهمی است زیرا استفاده از تنها یک نقطه برای تزریق‌ها به مرور زمان باعث ليپوديستروفي می‌شود.
می‌توانید هر بار تزریق را در محلی در حدود 5/2 سانتی‌متر دورتر از محل قبلی انجام دهید. یا در دفعات بعد می‌توانید انسولین را به سایر بخش‌های بدن مانند ران، بازو و باسن تزریق کنید.
شکم
انسولین ترجیحاً در شکم تزریق می‌شود. در شکم انسولین سریع‌تر و با الگوی قابل پیش‌بینی‌تری جذب می‌شود، همچنین دسترسی به این بخش از بدن آسان است. باید جایی بین کفِ دنده‌ها و ناحیه موهای زهار را انتخاب کنید که البته دور از ناف باشد.
ران
انسولین را به نواحی بالا و بیرونی ران، حدود 10 سانتی‌متر پایین‌تر از بالاترین نقطه پا و 10 سانتی‌متر بالاتر از زانو، تزریق کنید.
بازو
از ناحیه دارای چربی پشت بازو، که بین شانه و آرنج قرار دارد استفاده کنید.
نحوه تزریق انسولین
پیش از تزریق انسولین، حتماً باید کیفیت آن چک شود. اگر انسولین در یخچال قرار داشته، اجازه دهید دمای آن برابر دمای اتاق شود. اگر انسولین کدر شده بود، با غلتاندن شیشه دارو بین کف دو دستان به مدت چند ثانیه، محتویات آن را با هم مخلوط کنید. نباید شیشه را تکان دهید، و همچنین باید از استفاده از انسولینی که یکنواختی‌اش را از دست داده، غلیظ شده یا رنگش تغییر کرده خودداری کنید.
برای یک تزریق صحیح و بی‌خطر از مراحل زیر پیروی کنید:
- وسایل تزریق را یک‌جا جمع کرده و دست‌هایتان را بشویید.
- سرنگ را رو به بالا نگه‌دارید و آنقدر دکمه تزریق را پایین بکشید که نوک دکمه تزریق برابر عدد دوز مورد نظر قرار بگیرد.
- درپوش شیشه انسولین و سوزن را بردارید. اگر قبلاً این شیشه استفاده کرده‌اید درپوش لاستیکی آن را با یک پنبه آغشته به الکل پاک کنید.
- سوزن را درون درپوش لاستیکی فرو کرده و دکمه تزریق را به پایین فشار دهید. هوا جای مقدار انسولینی که از شیشه کشیده‌اید را پر می‌کند.
- در حالی که سوزن درون شیشه است، هر دو را سر و ته کنید. دکمه تزریق را آنقدر پایین بکشید تا نوک آن روبروی عدد دوز صحیح قرار بگیرد.
- اگر در سرنگ حبابی وجود دارد، به آرامی به آن ضربه بزنید تا حباب‌ها بالا بیایند. دکمه تزریق را فشار دهید تا حباب‌ها به درون شیشه انسولین برگردند. دوباره دکمه تزریق را آنقدر پایین بکشید که برابر دوز صحیح قرار بگیرد.
- شیشه انسولین را کنار بگذارید سرنگ را به حالت گرفتن یک دارت در دست بگیرید، و در همان حال انگشتتان را از روی دکمه تزریق بردارید.
- محل تزریق را با پنبه آغشته به الکل پاک کنید. چند دقیقه صبر کنید تا الکل خشک شده و سپس سوزن را در پوست فرو کنید.
- برای اجتناب از تزریق به عضله، 5/2 تا 5 سانتی‌متر از پوست را به حالت نیشگون بین انگشتان شست و اشاره بگیرید. سوزن را با یک زاویه 90 درجه وارد پوست کنید. دکمه تزریق را تا آخر به پایین فشار دهید و 10 ثانیه صبر کنید. برای سوزن‌های کوچکتر به این فرایند نیشگون گرفتن نیازی نیست.
- پس از آنکه دکمه تزریق را تا آخر حرکت دادید، فوراً پوست را رها کرده و سوزن را خارج کنید. محل تزریق را نمالید. ممکن است بعد از تزریق خونریزی مختصری مشاهده شود. در چنین حالتی، با استفاده از یک گاز استریل به آرامی روی ناحیه تزریق فشار وارد کرده و در صورت نیاز روی آن بانداژ ببندید.
- سوزن و سرنگ استفاده شده را در ظرف یک بار مصرف جمع‌آوری پسماندهای تیز و برنده پزشکی قرار دهید.
قلم‌های انسولین
قلم‌های انسولین، گزینه‌ای راحت و بی‌دردسر برای تزریق انسولین هستند. آن‌ها یک درجه‌بندی داخلی (برای نشان دادن مقدار دوز مورد تزریق) داشته و در سر یک سوزن کوتاه و در سر دیگر یک دکمه تزریق دارند. برخی از این قلم‌ها یک‌بار مصرف بوده و پیش از تزریق به آماده‌سازی نیاز ندارند. اما برخی دیگر از آن‌ها یک کارتریج انسولین قابل تعویض دارند که باید قبل از تزریق در جای خود قرار داده شود.
تزریق کننده‌های جت انسولین
تزریق کننده‌های جت، جایگزینی برای سوزن هستند. آن‌ها به جای استفاده از سوزن، با استفاده از یک جریان هوای پرفشار، انسولین را به دون پوست اسپری می‌کنند. البته، درد تزریق جت کمتر از درد تزریق با سوزن نبوده و این روش ممکن است باعث بروز کبودی و کاهش جذب انسولین نیز بشود. همچنین، تزریق کننده‌های جت به تعمیر و نگهداری و تمیزکاری مکرر نیاز دارند. به همین دلایل، معمولاً از این وسایل استفاده نمی‌شود.
پمپ‌های انسولین بیرونی
پمپ‌های انسولین بیرونی دستگاه‌های کوچکی به اندازه یک پیجر هستند که می‌توان آن‌ها را به کمربند وصل کرده یا توی جیب گذاشت. آن‌ها با باتری کار می‌کنند. این پمپ‌ها متشکل از یک مخزن انسولین متصل به یک لوله هستند، که در انتهای آن یک کانولا یا کاتتر وجود دارد که زیر پوست شکم قرار می‌گیرد. می‌توان آن‌ها را طوری تنظیم کرد که در تمام طول روز انسولین را به آرامی و به شکل جریانی مداوم وارد بدن کنند، یا در هنگام غذا خوردن یا مواقعی که سطح قند خون بالا است مقادیر بیشتری از انسولین آزاد کنند.
پمپ‌های کاشتنی
پمپ‌های کاشتنی که انسولین را یا به صورت درون وریدی وارد بدن کرده یا مستقیماً به کبد ارسال می‌کنند، در حال حاضر در مرحله آزمایش برای مبتلایان به دیابت هستند. آن‌ها معمولاً در طرف چپ شکم نصب شده و عملکردشان شبیه به پمپ‌های بیرونی است، یعنی آن‌ها هم دوز پایه‌ای از انسولین را به طور مداوم به بدن رسانده و در زمان خوردن غذا این دوز را افزایش می‌دهند.
پچ‌های انسولین
پچ‌های انسولین نیز در حال حاضر در مرحله تکمیل و توسعه قرار دارند، البته جذب انسولین از راه پوست کار دشواری است. این پچ‌ها طوری طراحی شده‌اند که انسولین را به آرامی و به طور مداوم آزاد کنند. با کندن برگه‌ای که روی پچ قرار دارد می‌توان مقدار دوز دریافتی از آن را بالا برد.
اسپری‌های استنشاقی انسولین
از اسپری‌های استنشاقی انسولین نیز برای دریافت انسولین قبل از غذا استفاده می‌شود. اسپری‌های استنشاقی انسولین هم مانند اسپری‌های استنشاقی آسم عمل می‌کنند، با این تفاوت که این نوع اسپری‌ها پودر خشک انسولین را از طریق ریه‌ها به جریان خون وارد می‌کنند. البته، از آنجا که از این وسایل تنها می‌توان برای دریافت انسولین سریع اثر استفاده کرد، در کنار استفاده از آن‌ها باید انسولین طولانی اثر نیز تزریق شود.
