اگر مبتلا به دیابت هستید، دکتر منشادی، فوق تخصص غدد، برنامه درمانی شما را با توجه دقیق به تغذیه و رژیم غذایی‌تان تنظیم می‌کند. هیچ برنامه مشخصی برای دیابت وجود ندارد، با این حال مبتلایان به دیابت باید علاوه بر پیروی از رهنمودهای تغذیه‌ای عنوان شده در نمودار هرم غذایی، توجه ویژه‌ای به مصرف کربوهیدرات‌ها داشته باشند. همچنین، مبتلایان به دیابت می‌بایست هر روز مقدار یکسانی غذا را در زمان‌های مشخصی از روز بخورند تا سطح قند خونشان پایدار بماند. با توجه به این موارد و خصوصیات فیزیکی و فردی شما، بهترین برنامه ی غذایی برای کنترل دیابت، توسط کلینیک فوق تخصصی دکتر منشادی، به شما ارائه می‌شود.
بدن ما کربوهیدرات‌ها را از غذاهایی که می‌خوریم دریافت کرده و آن‌ها را به قند تبدیل می‌کند. خوردن بیش از اندازه کربوهیدرات‌ها، یا افزایش بیش از اندازه وزن، سطح فشار خون را بالا می‌برد، که باعث کمتر شدن تأثیر انسولین و مشکل‌تر شدن کنترل دیابت با رژیم دیابتی می‌شود. با محدود کردن مصرف کربوهیدرات‌ها و تغییر نوع غذاهای مصرفی می‌توان از رژیم غذایی مناسب به عنوان ابزاری برای کنترل قند خون استفاده کرد. با استفاده از اطلاعاتی که امروزه روی بسته‌های مواد غذایی درج می‌شود محاسبه کربوهیدرات‌های مصرفی کار ساده‌ای است. در رژیم غذایی روزانه اکثر دیابتی‌ها مصرف کربوهیدرات‌ها در صبحانه، نهار و شام محدود شده و سه میان وعده روزانه وجود دارد.
میوهها و سبزیجات
میوهها و سبزیجات، که به طور طبیعی کالری و چربی پایینی داشته و سرشار از ویتامین‌ها، مواد معدنی و فیبر هستند، به تک تک وعده‌های غذایی تنوع و طعم می‌بخشند. آن‌ها همچنین از بدن در مقابل سکته مغزی، بیماری‌های قلبی، فشار خون بالا و برخی سرطان‌ها محافظت می‌کنند.
هر چند وقت یک بار مصرف شوند؟
دکتر تغذیه میگوید هرکسی روزانه دست کم باید پنج قسمت میوه و سبزی بخورد و فرقی نمی‌کند که آن‌ها به صورت تازه، یخ‌زده، خشک شده و کمپوت یا کنسرو باشند. هر چه رنگ میوهها و سبزیجاتی که مصرف می‌کنید متنوع‌تر باشد، مواد معدنی و ویتامین‌هایی که دریافت می‌کنید متنوع‌تر خواهند بود.
غذاهای نشاسته‌ای
انواع سیب‌زمینی، برنج، ماکارونی و پاستا، انواع نان و موز سبز (پلنتین)، همگی دارای کربوهیدرات‌ها هستند، که بدن آن‌ها را به قند تبدیل کرده و به عنوان سوخت سلول‌ها از آن استفاده می‌کند. در میان خوراکی‌های نشاسته‌ای گزینه‌های بهتری وجود دارد (مانند نان غلات کامل، برنج باسماتی و پاستای گندم کامل و برنج وحشی یا قهوه‌ای) که با داشتن فیبر بیشتر به عملکرد بهتر دستگاه هاضمه کمک می‌کنند. این مواد عموماً آرام‌تر جذب می‌شوند (به عبارت دیگر، شاخص گلایسمیک یا GI پایین‌تری دارند) که باعث می‌شود فرد به مدت طولانی‌تر احساس سیری کند.
هر چند وقت یک بار مصرف شوند؟
سعی کنید هر روز، مقداری خوراکی نشاسته‌ای هم بخورید.
گوشت قرمز، ماهی، تخم مرغ، حبوبات و مغز دانه‌ها
این غذاها سرشار از پروتئین هستند که به ساخت و ترمیم عضلات کمک می‌کند. آن‌ها حاوی مواد معدنی، مثل آهن هستند که برای تولید سلول‌های قرمز خون ضروری است. ماهی‌های چرب مانند خال مخالی، قزل‌آلا و ساردین دارای امگا 3 نیز هستند که به حفاظت از قلب کمک می‌کند. حبوبات، سویا و پنیر سویا هم منابع خوبی از پروتئین هستند.
هر چند وقت یک بار مصرف شوند؟
سعی کنید هر روز مقداری از غذاهای این گروه را مصرف کنید طوری که هفته‌ای دست کم 1 تا 2 قسمت از رژیم غذایی‌تان را ماهی‌های چرب تشکیل دهد.
لبنیات
شیر، پنیر و ماست حاوی کلسیم هستند، که عنصری حیاتی برای رشد کودکان و تقویت استخوان‌ها و دندان‌های آن‌ها است. این غذاها منابع خوبی از پروتئین نیز هستند. برخی از فرآورده‌های شیری چربی بالایی دارند، خصوصاً چربی اشباع، پس از محصولات کم چرب‌تر استفاده کنید (همچنین چک کنید به آن‌ها شکر اضافه نشده باشد). کلسیم شیر نیمه خامه گرفته از شیر کامل بیشتر است، البته کودکان زیر دو سال باید شیر کامل بخورند زیرا آن‌ها کالری‌ها یا ویتامین‌های ضروری مورد نیازشان را از شیرهای کم چرب دریافت نمی‌کنند. تا 5 سالگی به کودکان شیر خامه گرفته ندهید.
هر چند وقت یک بار مصرف شوند؟
سعی کنید هر روز مقداری از این غذاها را مصرف کنید، اما زیاده‌روی نکنید.
غذاهای دارای چربی و قند بالا
می‌توانید گاهی اوقات از این غذاها برای متعادل کردن رژیم غذایی‌تان بخورید، اما به خاطر داشته باشید نوشیدنی‌ها و غذاهایی قندی کالری زیادی دارند (و نوشیدنی‌های قندی، قند خون را بالا می‌برند) بنابراین از گزینه‌های سبک یا کم‌کالری استفاده کنید؛ یا آب بخورید (کالری ندارد). چربی، کالری بالایی دارد، بنابراین از روغن یا کره کمتری برای پخت غذاهایتان استفاده کنید. از چربی‌های غیراشباع مثل روغن آفتابگردان، کُلزا یا زیتون که برای قلب بهترند استفاده کنید.
هر چند وقت یک بار مصرف شوند؟
هرچه کمتر، بهتر.
نمک
مصرف بیش از حد نمک خطر ابتلا به فشار خون بالا و سکته را افزایش می‌دهد. بعضی غذاهای فرآوری شده نمک بالایی دارند. سعی کنید در غذاها از مواد اولیه آماده، مثل کنسروها، کمتر استفاده کنید، زیرا با این کار می‌توانید مقدار مصرف نمکتان را کنترل کنید (با خرید ادویه‌های متنوع می‌توانید غذاها را با نمک کمتری بپزید).
هر چند وقت یک بار مصرف شود؟
بزرگسالان نباید روزانه بیش از 1 قاشق چایخوری (6 گرم) نمک مصرف کنند؛ کودکان نیز باید کمتر از این مقدار نمک مصرف کنند.
غذاهای توصیه شده
کیفیت خیلی مهمتر از کمیت است. با استفاده از غذاهای مغذی زیر از کالری‌های دریافتی‌تان بیشترین استفاده را ببرید:
- کربوهیدرات‌های سالم: در طول مرحله هضم، قندها (کربوهیدرات‌های ساده) و نشاسته‌ها (کربوهیدرات‌های پیچیده) به گلوکز (قند) خون تبدیل می‌شوند. روی سالم‌ترین کربوهیدارت‌ها، یعنی میوهها، سبزیجات، غلات کامل، حبوبات و لبنیات کم چربی تمرکز کنید.
- غذاهای سرشار از فیبر: فیبر رژیمی شامل تمام بخش‌هایی از غذاهای گیاهی است که بدن قادر به جذب یا هضم آن‌ها نیست. وجود فیبر خطر بیماری‌های قلبی را کاهش داده و به کنترل قند خون کمک می‌کند. غذاهای سرشار از فیبر عبارتند از سبزیجات، میوهها، مغز دانه‌ها، حبوبات، آرد گندم کامل و سبوس گندم.
- ماهی‌های کم چرب: دست کم هفته‌ای دو بار ماهی کم چرب بخورید. برای مثال، کاد، تن و هالیبوت چربی کل، چربی اشباع و کلسترول کمتری نسبت به گوشت قرمز و ماکیان دارند. ماهی‌هایی مثل قزل‌آلا، خال مخالی و شاه ماهی غنی از اسیدهای چرب امگا 3 هستند؛ این اسیدها با کم کردن چربی‌های خون (موسوم به تری‌گلیسیرین) به سلامت قلب کمک می‌کنند. البته، باید از ماهی سرخ شده و ماهی‌هایی با سطح بالایی از جیوه مثل کاشی ماهی، شمشیر ماهی و شاه ماهی خال مخالی اجتناب کنید.
- چربی‌های خوب: خوراکی‌های حاوی چربی‌های تک‌اشباعی و چنداشباعی (مانند آووکادو، بادام، گردوی آمریکایی، گردو، زیتون و روغن‌های کانولا، زیتون و بادام زمینی) به تنظیم سطح کلسترول کمک می‌کنند. البته نباید در خوردن آن‌ها زیاده‌روی کنید زیرا تمامی چربی‌ها کالری بالایی دارند.
غذاهایی که باید از آن‌ها اجتناب کرد
دیابت با شتاب دادن به انسداد و سختی سرخرگ‌ها، خطر بیماری‌های قلبی و سکته را بالا می‌برد. غذاهای حاوی مواد زیر، رژیمی که برای داشتن قلبی سالم می‌گیرید را بی‌اثر می‌کنند.
- چربی‌های اشباع: فرآورده‌های شیری پرچرب و پروتئین‌های حیوانی مثل گوشت گاو، انواع سوسیس و گوشت خوک حاوی چربی‌های اشباع شده هستند. تنها 7% از کالری روزانه‌تان را می‌توانید از چربی‌های اشباع بگیرید.
- چربی‌های ترانس: این نوع چربی‌ها در میان وعده‌های فرآوری شده، کیک‌ها و کلوچه‌ها، مارگارین‌های قالبی سخت یافت می‌شوند و باید کاملاً از آن‌ها اجتناب کنید.
- کلسترول: منابع کلسترول عبارتند از فرآورده‌های شیری پرچرب و پروتئین‌های حیوانی پرچرب، زرده تخم مرغ، صدف‌های خوراکی، جگر و گوشت قرمز. سعی کنید روزانه بیش از 200 میلی‌گرم کلسترول مصرف نکنید.
- سدیم: سعی کنید روزانه کمتر از 2000 میلی‌گرم سدیم مصرف کنید.
تنظیم برنامه غذایی
چند روش برای تدوین یک رژیم غذایی دیابتی جهت طبیعی نگهداشتن سطح قند خون وجود دارد. با کمک یک متخصص خواهید توانست روش یا ترکیبی از روش‌های مناسب وضعیتتان را پیدا کنید.
- شمارش کربوهیدرات‌ها: از آنجا که کربوهیدرات‌ها به قند تبدیل می‌شوند، این مواد بیشترین تأثیر را بر سطح قند خون دارند. باید مطمئن شوید که هر روز مقدار معینی از کربوهیدرات‌ها را در زمان‌های معینی از روز دریافت می‌کنید، خصوصاً اگر داروهای دیابت یا انسولین مصرف می‌کنید. در غیر این صورت سطح قند خونتان نوسان بیشتری خواهد داشت. متخصص تغذیه به شما آموزش خواهد داد که چگونه پروتئین غذاهایتان را اندازه‌گیری کرده و اطلاعات برچسب خوراکی‌ها را درک کنید، و خصوصاً توجه ویژه‌ای به اندازه هر خوراکی و مقدار کربوهیدرات‌های آن داشته باشید. اگر انسولین مصرف می‌کنید، او به شما آموزش می‌دهد که چگونه کربوهیدرات‌های غذاها و میان وعده‌ها را شمرده و دوز انسولین‌تان را با آن تنظیم کنید.
- سیستم مبادله‌ای: گاهی اوقات متخصص تغذیه استفاده از سیستم مبادله را پیشنهاد می‌دهد، که طبق آن غذاها به گروه‌هایی مثل کربوهیدرات‌ها، گوشت قرمز و جایگزین‌های گوشت قرمز، و چربی‌ها تقسیم می‌شوند. یک وعده از یک گروه یک واحد مبادله نامیده می‌شود. مقدار کربوهیدرات‌ها، پروتئین، چربی و کالری‌های یک واحد مبادله با مقدار آن‌ها در یک وعده از هر کدام از غذاهای یک گروه تقریباً برابر است (و تأثیر آن‌ها بر قند خون نیز یکسان است). برای مثال، شما می‌توانید یک سیب کوچک را با یک سوم فنجان پاستای پخته، برای یک وعده کربوهیدرات، مبادله کنید.
- شاخص گلایسمیک: برخی مبتلایان به دیابت برای انتخاب غذاها، خصوصاً کربوهیدرات‌ها، از شاخص گلایسمیک استفاده می‌کنند. غذاهای دارای شاخص گلایسمیک بالا در مقایسه با غذاهای دارای شاخص گلایسمیک پایین، قند خون را بیشتر افزایش می‌دهند. البته غذاهای دارای شاخص پایین لزوماً سالم‌تر نیستند، زیرا غذاهایی که چربی بالایی دارند معمولاً مقدار شاخص گلایسمیک آن‌ها کمتر از برخی غذاهای سالم‌تر است.
