سندرم تخمدان پلی‌کیستیک: درمان، علائم و علت

سندرم تخمدان پلی کیستیک یا PCOS  شایع‌ترین اختلال هورمونی در بین زنان بالغ  است. ناباروری یکی از شایع‌ترین علائم ابتلا به این بیماری است. از آنجایی که علائم ناشی از سندرم تخمدان پلی‌کیستیک در ظاهر به یکدیگر مربوط نیستند، معمولا این علائم نادیده گرفته می‌شوند و بیماری تشخیص داده نمی‌شود.

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک چیست؟

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یکی از اختلالات تخمدان است که موجب بی‌نظمی در قاعدگی، رشد بیش از حد موهای بدن و صورت و پلی‌کیستیک شدن تخمدان‌ها می‌شود. پلی‌کیستیک به معنای داشتن تعداد زیادی کیست می‌باشد و بیماری PCOS نیز اغلب موجب تشکیل خوشه‌ای از کیست‌های کوچک به اندازه مروارید، در تخمدان‌ها می‌شود. این کیست‌ها حاوی مایع هستند و در درون آن‌ها تخمک‌های نارس وجود دارند. در بدن زنانی که به سندم تخمدان پلی‌کیستیک مبتلا هستند، هورمون‌های مردانه (به نام آندروژن) بیشتر تولید می‌شود، که این امر موجب بروز برخی علائم این بیماری (مانند رشد بیش از حد موهای بدن) می‌شود.

علت ابتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک زمانی ایجاد می‌شود که تخمدان‌ها تحریک می‌شوند که میزان بیشتری از هورمون‌های مردانه (آندروژن) و به خصوص هورمون تستوسترون را تولید کنند و این مسئله عامل ایجاد اکثر علائم بیماری می‌باشد. دلیل اصلی این موضوع هنوز مشخص نیست اما تصور می‌شود که ژنتیک و عوامل محیطی در این موضوع دخیل هستند. سندرم تخمدان پلی‌کیستیک معمولا بین افراد یک خانواده به ارث می‌رسد.  در برخی این موارد ابتلا به این بیماری می‌تواند با اضافه وزن بیمار در ارتباط باشد. این بیماری همچنین ارتباط نزدیکی با بیماری‌های دیابت و مقاومت به انسولین دارد.

نشانه‌ها و علائم سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک با مجموعه ای از علائم و نشانه‌های گوناگون همراه است. علائمی که در یک بیمار بروز می‌کنند می‌تواند با علائم بیمار دیگر کاملا متفاوت باشد. در صورتی که شما دو مورد یا تعداد بیشتری از علائم زیر را دارید، لازم است به پزشک مراجعه کنید و پس از معاینه‌ی دقیق، معلوم شود که به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک مبتلا هستید یا خیر.

• نامنظم بودن سیکل قاعدگی و یا عدم قاعدگی در برخی دوره‌ها
• ناباروری
• رشد بیش از حد موهای زائد صورت و بدن
• نازک شدن موهای سر
• مشکلات وزنی، اغلب به صورت افزایش چربی موضعی در ناحیه کمر
• مشکلات پوستی: ازجمله لک‌ها و ضایعات پوستی، تیره شدن پوست و جوش زدن

پیامد‌های بلند مدت سندرم تخمدان پلی‌کیستیک

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، در بلند مدت و در صورت عدم بروز قاعدگی به مدت طولانی، می‌تواند موجب مشکلاتی در باروری بیمار شود. این بیماری همچنین احتمال ابتلا به دیابت و کلسترول بالای خون را افزایش می‌دهد. در صورتی که بیمار برای مدت طولانی قاعدگی نداشته باشد،  لایه مخاطی در درون رحم بزرگ می‌شود و برخی از تحقیقات نشان داده‌اند که این موضوع می‌تواند احتمال ابتلا به سرطان رحم را افزایش دهد. در صورتی که شما در مورد پیامد‌های بلند مدت سندرم تخمدان پلی‌کیستیک نگران هستید و فکر می کنید ممکن است به این مشکلات دچار شده باشید، لازم است به پزشک خود مراجعه کنید.

تشخیص سندرم تخمدان پلی‌کیستیک

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک ممکن است در هر سنی و طی دوران باروری زن (بعد از بلوغ و قبل از یائسگی) ایجاد شود و از آنجایی که علائم این بیماری مبهم هستند، ممکن است روند تشخیص آن زمان‌بر باشد و دیر تشخیص داده شود. زنانی که به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک مبتلا هستند ممکن است علائم مختلفی داشته باشند از جمله:

• قاعدگی‌های نامنظم
• نشانه‌های افزایش هورمون مردانه در بدن از جمله افزایش رشد موهای زائد بدن و یا بالابودن میزان این هورمون‌ها در خون (بعد ازبررسی نمونه خون بیمار)
• وجود کیست‌های متعدد در تخمدان

برای تایید ابتلای بیمار به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک باید دو مورد از موارد بالا در بیمار مشاهده شود.

پزشک برای تشخیص بیماری در ابتدا از بیمار شرح‌حال می‌گیرد و در مورد سوابق پزشکی او سوال می‌کند و بیمار را معاینه فیزیکی می‌کند. امکان بررسی نمونه خون بیمار به صورت سرپایی وجود دارد و بعد از آن ممکن است پزشک انجام سونوگرافی از تخمدان‌ها را تجویز کند.

روش‌های درمان

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک به طور کامل قابل درمان نیست، اما می‌توان علائم و عوارض ناشی از آن را کنترل کرد. روش‌های درمانی بسیار مختلفی برای این بیماری وجود دارد چرا که هر بیمار ممکن است به برخی از علائم یا تنها یکی از علائم دچار شود.

دارودرمانی

داروهای مختلفی برای درمان علائم مختلف ناشی از سندرم تخمدان پلی‌کیستیک وجود دارند که در ادامه شرح داده شده اند:

بی نظمی‌یا فقدان قاعدگی

برای ایجاد نظم در قاعدگی، قرص‌های ضدبارداری تجویز می‌شوند و برای القای قاعدگی (در موارد فقدان قاعدگی) مصرف داروی پروژسترون در دوره‌های متناوب تجویز می‌شود (این دوره‌ها معمولا سه یا چهار ماه یکبار است، اما در مواردی ممکن است ماهیانه نیز باشد).

اختلالات باروری

اغلب زنانی که به سندرم PCOS مبتلا هستند، با اقدام به درمان خود می‌توانند باردار شوند. اکثریت بیماران بعد از یک دوره کوتاه مدت مصرف دارو در ابتدای سیکل‌های قاعدگی، به نحو موثر درمان می‌شوند. در صورتی که این قرص‌ها موثر نباشند، برای باردار شدن، روش‌های تزریق یا IVF به شما پیشنهاد می‌شود.  البته در این روش‌ها احتمال باردار شدن چندقلو‌ها (که به ندرت بیشتر از دوقلو می‌شود) بیشتر است.

رشد موهای زائد و ریزش موهای سر

برای درمان ریزش مو (آلوپسی) یا رشد بیش از حد موهای زائد (هیرسوتیسم) داروهایی تجویز می‌شود که اثر هورمون‌های مردانه مانند تستوسترون را خنثی کند و یا از تولد این هورمون‌ها توسط تخمدان‌ها جلوگیری کند.

سایر علائم

از دارودرمانی برای رفع علائم دیگری نیز استفاده می‌شود از جمله:

• داروهای کاهش وزن
• داروهای کاهش‌دهنده‌ی سطح کلسترول (استاتین) در صورت بالا بودن سطح کلسترول خون
• داروهایی به منظور درمان جوش و آکنه

جراحی

یکی از روش‌های درمانی به کار رفته برای سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، یک روش جراحی بسته به نام لاپاروسکوپی تخمدان (LOD) می‌باشد. تحت بیهوشی عمومی، پزشک یک برش کوچک در قسمت پایین شکم ایجاد می‌کند و سپس یک لوله باریک و بلند که دارای میکروسکوپ می‌باشد را از طریق این برش وارد شکم می‌کند. به این لوله باریک، لاپاروسکوپ گفته می‌شود. سپس لوله به سمت تخمدان‌ها هدایت می‌شود و با کمک گرما یا لیزر بافت‌هایی که تولید هورمون آندروژن می‌کنند، سوزانده می‌شود.

عمل جراحی LOD موجب کاهش سطح هورمون‌های تستوسترون و LH و افزایش سطح هورمون‌های محرک فولیکول (FSH) می‌شود. این امر موجب ایجاد تعادل هورمونی در بدن بیمار شده و در نتیجه عمکرد تخمدان‌ها به حالت عادی بازمی‌گردد.

تغییر در الگوی زندگی

در زنانی که اضافه وزن دارند، کاهش وزن بسیار شدید می‌تواند موجب افزایش احتمال بروز عوارض بیماری و پیامدهای بلند مدت آن شود. اما از طرفی کاهش وزن به میزان 5 درصد می‌تواند موجب بهبودی چشمگیر  بیماری PCOS شود.