تخمدان‌ها وظیفه تولید و انتشار تخمک‌ها (اووسیت) در دستگاه تناسلی زنانه را در اواسط هر چرخه قاعدگی به عهده‌دارند. آن‌ها همچنین هورمون‌های جنسی استروژن و پروژسترون را تولید می‌کنند.
در کلینیک تخصصی دکتر منشادی بهترین روش‌های تشخیصی و درمانی برای اختلالات مربوط به تخمدان شامل سندرم تخمدان پلی کیستیک، ناباروری و اختلالات مربوط به قاعدگی ارائه می‌گردد. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید با شماره 02122894108 تماس حاصل فرمایید.
تخمدان‌ها کجا قرار دارند؟
تخمدان‌ها بخشی از دستگاه تناسلی زنانه را تشکیل می‌دهند. هر زنی دو تخمدان دارد. تخمدان‌ها بیضی‌شکل بوده، حدود چهار سانتی‌متر طول داشته و در دو طرف رحم در مقابل دیواره لگن در ناحیه‌ای به نام حفره تخمدان قرارگرفته‌اند. تخمدان‌ها توسط رباط‌های متصل به رحم در جای خود قرارگرفته‌اند، اما به‌طورمستقیم به بقیه دستگاه تناسلی زنانه، به‌عنوان‌مثال لوله‌های فالوپ، متصل نیستند.
وظیفه تخمدان‌ها چیست؟
تخمدان‌ها دو وظیفه اصلی تولیدمثل در بدن را بر عهده‌دارند: تولید تخمک برای باروری و تولید هورمون‌های تولیدمثلی، استروژن و پروژسترون. عملکرد تخمدان‌ها توسط ترشح هورمون گنادوتروپین کنترل می‌شود. هورمون گنادوتروپین از سلول‌های عصبی در هیپوتالاموس که پیام تولید هورمون تشدید کننده تولید جسم زرد و هورمون محرک فولیکول را به غده هیپوفیز ارسال می‌کنند، ترشح می‌شود. این روند در جریان خون برای کنترل چرخه قاعدگی انجام می‌گیرد.
تخمدان‌ها در نیمه هر چرخه قاعدگی یک تخمک (اووسیت) آزاد می‌کنند. معمولاً، فقط یک تخمک واحد از یک تخمدان در طول هر چرخه قاعدگی آزاد می‌شود و هر تخمدان به‌نوبت تخمک آزاد می‌کند. یک نوزاد دختر با حداکثر تعداد تخمک‌ها، متولد می‌شود. این میزان در حدود دو میلیون تخمین زده‌شده است، اما زمانی که یک دختر به سن بلوغ می‌رسد، این تعداد به حدود 400.000 تخمک ذخیره‌شده در تخمدان‌ها کاهش می‌یابد. از بلوغ تا یائسگی، تنها در حدود 500-400 تخمک به بلوغ می‌رسند، از تخمدان (در فرآیندی به نام تخمک‌گذاری) آزاد می‌شوند و قادر به بارورشدن در لوله‌های فالوپ / لوله رحم / اویدکت دستگاه تناسلی زنانه هستند.
در تخمدان، تمام تخمک‌ها در ابتدا در یک‌لایه سلولی به نام فولیکول که نقش محافظت از تخمک را بر عهده دارد، محصورشده‌اند. باگذشت زمان، این تخمک‌ها رشد کرده به‌طوری‌که در هر چرخه قاعدگی یک تخمک از تخمدان آزاد می‌شود. با رشد تخمک‌ها، سلول‌های فولیکول به‌سرعت تکثیرشده و فولیکول به‌تدریج بزرگ‌تر می‌شود. بسیاری از فولیکول‌ها در طول این فرایند که ممکن است چند ماه طول بکشد، توانایی عملکرد خود را از دست می‌دهند، اما یکی از آن‌ها در هر چرخه قاعدگی غالب بوده و تخمک درون آن در تخمک‌گذاری آزاد می‌شود.
با تکامل فولیکول‌ها، تولید هورمون استروژن آغاز می‌شود. هنگامی‌که در فرآیند تخمک‌گذاری تخمک آزاد می‌شود، فولیکول خالی باقی‌مانده در تخمدان چپ، جسم زرد نامیده می‌شود. این جسم سپس هورمون پروژسترون (در یک مقدار بالاتر) و استروژن (در یک مقدار پایین‌تر) را تولید می‌کند. این هورمون‌ها پوشش داخلی رحم را برای بارداری بالقوه (در صورت بارور شدن تخمک آزادشده) آماده می‌سازند. اگر تخمک آزادشده بارور نشود و حاملگی در طول چرخه قاعدگی رخ ندهد، جسم زرد تجزیه‌شده و ترشح استروژن و پروژسترون متوقف می‌شود. ازآنجاکه این هورمون‌ها دیگر وجود ندارند، دیواره رحم به‌تدریج سقوط کرده و از طریق قاعدگی از بدن دفع می‌شود. بعد از قاعدگی، چرخه دیگری آغاز می‌شود.
یائسگی به پایان سال‌های تناسلی زن پس از آخرین قاعدگی اشاره دارد. یائسگی به دلیل از دست رفتن تمام فولیکول‌های حاوی تخمک باقی‌مانده در تخمدان ایجاد می‌شود. وقتی‌که هیچ فولیکول یا تخمک دیگری وجود نداشته باشد، تخمدان ترشح هورمون‌های استروژن و پروژسترون که تنظیم چرخه قاعدگی را به عهده‌دارند، متوقف می‌کند.
تخمدان‌ها چه هورمون‌هایی را تولید می‌کنند؟
هورمون‌های اصلی ترشح‌شده توسط تخمدان‌ها، استروژن و پروژسترون هستند که هر دو هورمون در چرخه قاعدگی نقش مهمی را ایفا می‌کنند. در نیمه اول چرخه قاعدگی قبل از تخمک‌گذاری تولید استروژن و در طول نیمه دوم چرخه قاعدگی که جسم زرد تشکیل‌شده است، تولید پروژسترون غالب است. هر دو هورمون در آماده‌سازی پوشش داخلی رحم برای بارداری و کاشت تخمک بارورشده، یا جنین نقش حیاتی دارند.
اگر آبستنی در طی یک دوره قاعدگی رخ دهد، جسم زرد توانایی عملکرد خود را از دست نمی‌دهد و همچنان به ترشح استروژن و پروژسترون ادامه داده و به جنین اجازه می‌دهد تا در پوشش رحم بارورشده و جفت را تشکیل دهد. رشد جنین در این مرحله آغاز می‌شود.
تخمدان‌ها چه مشکلاتی ممکن است داشته باشند؟
هرگونه عارضه پزشکی که عملکرد صحیح تخمدان‌ها را متوقف سازد، می‌تواند باروری زن را کاهش دهد. تخمدان‌ها به‌طور طبیعی در زمان یائسگی عملکرد خود را متوقف می‌کنند. یائسگی در بسیاری از زنان در سن 50 سالگی اتفاق می‌افتد. اگر یائسگی زودتر، قبل از سن 40 سالگی، رخ دهد، ناتوانی زودرس تخمدان یا نارسایی زودرس تخمدان نامیده می‌شود.
سندرم تخمدان پلی کیستیک
یکی از شایع ترین بیماریهای تخمدان، سندرم تخمدان پلی کیستیک است که 10-5% زنان را در سن باروری مبتلا می‌سازد. در تخمدان پلی کیستیک، فولیکول‌ها تا یک مرحله خاص رشد می‌کنند، اما پس‌ازآن رشد آن‌ها متوقف‌شده و قادر به آزاد کردن تخمک نمی‌باشند. این فولیکول‌ها در سونوگرافی به‌صورت علائم کیست تخمدان ظاهر می‌شوند. هر ناهنجاری که موجب فقدان رشد طبیعی تخمدان‌ها شود، مانند سندرم ترنر، می‌تواند بر عملکرد صحیح تخمدان‌ها تأثیر گذاشته و موجب از دست دادن قدرت باروری یک زن شود. تخمدان‌ها می‌توانند در طی درمان بیماریهای دیگر، به‌ویژه شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی برای درمان سرطان آسیب ببینند.
آمنوره
اگر یک زن در طول سال‌های باروری خود چرخه قاعدگی نداشته باشد، این بیماری آمنوره نامیده می‌شود. این بیماری می‌تواند توسط عوامل مختلف ایجاد شود. این عوامل عبارت‌اند از بی‌اشتهایی (اختلال در غذا خوردن که موجب کاهش شدید وزن بدن می‌شود) و سطوح بسیار پایین چربی بدن در ورزشکارانی که در سطح بسیار بالا آموزش می‌بینند. در این موارد، قدرت باروری می‌تواند با افزایش وزن و افزایش چربی بدن بازگردانده شود. اختلالات غده هیپوفیز می‌تواند عملکرد طبیعی تخمدان را تحت تأثیر قرار دهد چراکه فقدان هورمون‌هایی که به‌طورمعمول از غده هیپوفیز آزاد می‌شوند، تحریک تولید هورمون و توسعه فولیکول در تخمدان‌ها را کاهش می‌دهند. تیروئید پرکار (تیروتوکسیکوز)، می‌تواند به آمنوره و بیماریهای جدی دیگر منجر شود.
