توده‌ای که در غده هیپوفیز وجود دارد، تومور هیپوفیز یا آدنوم هیپوفیز نامیده می‌شود. این تومورها اغلب غیر سرطانی (خوش خیم) هستند و بسیار شایع هستند و حدود 10 درصد افراد به آن‌ها مبتلا هستند. تومور غده هیپوفیز می‌تواند هورمون هیپوفیز زیادی تولید کند (وقتی در حال کار است) و یا هورمونی تولید نکند و فقط کمی افزایش حجم داشته باشد (وقتی در حال کار نیست). اغلب این تومورها ممکن است مدت‌ها بعد از ایجاد شناخته شوند زیرا آن‌ها علائم زیادی از خود نشان نمی‌دهد که فرد به پزشک مراجعه کند.
کلینیک فوق تخصصی دکتر منشادی معاینه‌ی سرپایی مفصلی از کلیه اختلالاتی که روی عملکرد غدد درون‌ریز هیپوتالاموس و غده هیپوفیز تأثیر می‌گذارد، ارائه می‌دهد. بیمار در مطب به صورت کامل ویزیت می‌شود، آزمایش‌های پایه و درونی هورمونی برای او انجام می‌شود و سپس مطالعات رادیولوژیکی و ارزیابی‌های میدان دید بیمار با هم هماهنگ می‌شوند. در انتها یک طرح تشخیصی و درمانی برای هر بیمار تدوین می‌شود.
علل ایجاد تومور غده هیپوفیز
دلیل آشکاری برای ایجاد تومور غده هیپوفیز وجود ندارد. در برخی موارد ممکن است به دلیل تحریک از سوی هیپوتالاموس باشد؛ هیپوتالاموس قسمتی از مغز است که به هیپوفیز سیگنال می‌فرستد تا هورمون تولید کند.
حدود 1 تا 5 درصد موارد تومور غده هیپوفیز ارثی است. قطعاً به ندرت عوامل وراثتی منجر به افزایش خطر ابتلا به تومور هیپوفیز می‌شود.
یک اختلال شایع مولتیپل اندوکرین نئوپلازی (سلول‌های درون‌ریز غیر نرمال چندگانه نوع 1) است که باعث ایجاد تومورها در غده‌های درون‌ریز (که ترشحات خود را به درون خون می‌ریزند و هیپوفیز نیز از این نوع غدد است) و اولین قسمت روده کوچک می‌شود. کارنی کمپلکس عامل دیگری است که باعث ایجاد چند نوع تومورها می‌شود که تومور غده هیپوفیز نیز از این نوع است.
علائم و نشانه‌های تومورهای غده هیپوفیز
تومور غده هیپوفیز از طریق فشار آوردن روی بافت‌های مغزی که دور تومور را احاطه کرده‌اند و یا از طریق افزایش بیش از حد ترشح هورمون یا اختلال در ترشح هورمون باعث ایجاد علائمی می‌شود. برخی تومورهای هیپوفیز ممکن است هیچ علائمی نداشته باشند.
تومورهای غده هیپوفیز معمولاً تا زمانی که علائم ظهور نکنند تشخیص داده نمی‌شوند. شایع‌ترین علائم عبارتند از:
- سردرد
- مشکلات بینایی که به راحتی نمی‌توان دلیل آن را یافت
- تغییرات دوره قاعدگی
- نوسانات خُلقی یا تغییرات رفتاری
- اختلال در نعوظ
- تغییرات وزن
دیگر علائم عبارتند از:
- ترشح شیر از پستان در زنانی که هنوز بارداری را تجربه نکرده‌اند
- تشدید یا توقف رشد در کودکان و نوجوانان
- رشد دست‌ها، پاها و پیشانی و فک در بزرگ‌سالان
- بزرگ شدن گردی صورت و ایجاد قوز یا برآمدگی بین شانه‌ها
- احساس خستگی شدید
تشخیص تومورهای غده هیپوفیز
ارزیابی و معاینه بیمارانی که به تومور غده هیپوفیز مبتلا هستند توسط متخصصین غدد درون‌ریز (اندوکرینولوژیست) که در هورمون‌ها تخصص دارند انجام می‌شود. گاهی اوقات ممکن است بیماران قبل از مراجعه به متخصص غدد درون‌ریز بسته به علائم خود توسط شماری از متخصصین ازجمله چشم پزشکان، متخصصین مغز و اعصاب (جهت سردرد و سرگیجه) ویزیت شده باشند. پس از ارزیابی علائم بیمار و انجام آزمایش‌های کلینیکی دقیق، یکی از متخصصین غدد درون‌ریز ما ترتیب انجام برخی آزمایش‌های خونی را خواهد داد تا سطح هورمون‌های مختلف غده هیپوفیز را اندازه‌گیری کند. گاهی اوقات لازم است آزمایش‌های خون پیچیده‌ی بیشتری انجام شود، که ممکن است در آن قبل از اندازه‌گیری هورمون به بیمار یک تزریق یا نوشیدنی گلوکز داده شود.
بهترین نوع تصویربرداری برای مطالعه‌ی غده هیپوفیز روشی است که به آن ام آر آی می‌گویند. برای این نوع تصویربرداری، بیمار باید روی تخت در یک تونل طویل به مدت یک ساعت به پشت بخوابد. اگر اسکن ام آر آی نشان دهد که ممکن است تومور با عصب بینایی تماس پیدا کند، از شما درخواست می‌شود که یک تست از میدان دید خود در مرکز چشم پزشکی انجام دهید.
درمان تومور غده هیپوفیز
درمان تومور غده هیپوفیز به عوامل بسیاری بستگی دارد. ازجمله:
- محل تومور
- اینکه آیا تومور مقدار بیش از حدی از هورمون خاصی تولید می‌کند
- حال عمومی بیمار و اولویت راجع به گزینه‌های درمانی بالقوه
به دلیل اینکه تومور غده هیپوفیز می‌تواند روی بسیاری از سیستم‌ها و اندام‌های مختلف بدن تأثیر بگذارد، برای هر شخص پزشکانی با تخصص‌های مختلف با هم کار می‌کنند تا یک طرح درمانی کارآمد برای او فراهم کنند.
مشاهدات
منظور از مشاهدات، ارزیابی متخصص مغز و اعصاب و یا متخصص غدد درون‌ریز است که در آن آزمون‌های تصویربرداری به صورت دوره‌ای انجام می‌شود. ممکن است لازم شود درمان به تعویق بیفتد، به عنوان مثال، وقتی تومور غده هیپوفیز رشد می‌کند یا علائم بیماری در حال وخیم‌تر شدن هستند.
جراحی تومورهای غده هیپوفیز
جراحی از رایج‌ترین روش‌های درمان تومورهای غده هیپوفیز است. اگر تومور غده هیپوفیز خوش‌خیم باشد و در قسمتی از مغز قرار گرفته باشد که جراح مغز و اعصاب بتواند به راحتی آن را کامل و بدون هیچ آسیبی بردارد، ممکن است جراحی تنها درمان موردنیاز باشد.
جراحی در مواردی توصیه می‌شود که موارد زیر اتفاق بیفتد:
- تومور در حال تولید هورمون‌هایی است که با دارو قابل‌کنترل نیست
- تومور به وسیله‌ی فشار وارد کردن به غده هیپوفیز و یا دیگر قسمت‌های سیستم عصبی باعث اختلال در سلامت فرد می‌شود.
- بر خلاف درمان‌های قبلی با دارو و یا جراحی، تومور هنوز در حال رشد است
رایج‌ترین انواع عمل جراحی تومور غده هیپوفیز عبارتند از:
- جراحی آندوسکوپیک از راه بینی
- جراحی آندوسکوپیک مغزی
- جراحی برداشت مغز
درمان تومور غده هیپوفیز با دارو (دارودرمانی)
دارودرمانی بعضاً برای کنترل ترشح هورمون توسط تومور غده هیپوفیز بسیار مؤثر است. دارو می‌تواند تومور را از تولید هورمون بیش از حد متوقف کند یا آن را کوچک کند تا به غده هیپوفیز یا دیگر قسمت‌های سیستم عصبی فشار وارد نکند.
دارودرمانی معمولاً برای درمان تومور غده هیپوفیز استفاده می‌شود:
بروموکریپتین و کابرگولین شاید برای آدنوم هیپوفیز که پرولاکتینوما نامیده می‌شود مؤثر باشد. پرولاکتینوما مقدار زیادی هورمون پرولاکتین تولید می‌کند. این داروها با کاهش تولید هورمون پرولاکتین و اغلب با کوچک کردن تومور می‌تواند پرولاکتینوما را درمان کند.
مکمل‌های سوماتوستاتین مانند لانرئوتید و اکتروتید برای تومورهای هیپوفیزی توصیه می‌شود که سبب ترشح بیش از حد هورمون شده است. این داروها تولید هورمون را کاهش می‌دهند و ممکن است اندازه تومور را نیز کاهش دهند. این داروها همچنین برای درمان تومورهایی که هورمون تیروئید بیش از حدی تولید می‌کنند، نیز استفاده می‌شوند. پگویزومانت یا سوماورت تأثیر افزایش بیش از حد هورمون در بدن را متوقف می‌کنند.
کتوکونازول یا نیزورال تومور غده هیپوفیزی را نشان می‌دهند که باعث گردی صورت و قوز بین شانه‌ها و دیگر علائم بدن می‌شود و مقدار زیادی کورتیزول (یک هورمون استروئیدی طبیعی) تولید می‌کند. این داروها ترشح هورمون کورتیزول را کاهش می‌دهند، اما تومور را کوچک نمی‌کنند و تولید هورمون را توسط آن را متوقف نمی‌کنند.
اگر تومور غده هیپوفیز توانایی بدن در ترشح هورمون‌های لازم را کاهش داده باشد یا اگر سطح ترشح هورمون بعد از عمل جراحی بسیار پایین باشد، ممکن است روش درمان جایگزین هورمونی در منزل ادامه یابد.
پرتودرمانی برای تومور غده هیپوفیز
پزشکان برای تومورهایی پرتودرمانی را توصیه می‌کنند که شرایط زیر را داشته باشند:
- امکان برداشت کامل تومور بدون خطر وجود ندارد.
- به سرعت در حال رشد است.
- اندازه آن با دارو کاهش پیدا نمی‌کند.
- در جایی از مغز قرار گرفته که عمل جراحی در آن ناحیه خطرناک است.
- بعد از عمل جراحی دوباره عود کرده است.
پرتودرمانی برای تومورهای غده هیپوفیز به تدریج اثر می‌گذارد و همچنین ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها رشد تومور را کنترل کند و تولید هورمون توسط آن را متوقف کند.
دو نوع پرتودرمانی برای تومورهای غده هیپوفیز وجود دارد:
- پرتودرمانی با تابش پرتو از خارج
- پرتودرمانی مستقیم بافت حین جراحی
پس از درمان
پس از جراحی یا پرتودرمانی، ممکن است به داروهایی برای جایگزینی یا کنترل تعادل هورمون‌ها در بدن نیاز باشد. ممکن است برخی افراد قادر باشند در نهایت مصرف به داروهای هورمونی را متوقف کنند.
پس از درمان پزشک با درخواست انجام اسکن ام آر آی و آزمایشات خون و ادرار روند درمان را پیگیری می‌کند تا ببیند غده هیپوفیز خوب کار می‌کند یا نه.
