درمان چربی خون بالا: کلسترول و تری گلیسیرید بالا

دیس لیپیدمی سطح بالای چربی‏‌های حمل شده به وسیلۀ لیپوپروتئین‏‌ها (کلسترول، تری گلیسیریدها، یا هر دو) در خون می‏‌باشد. این اصطلاح شامل هیپرلیپوپروتئینمی (هیپرلیپیدمی) می‌‏باشد، که اشاره به افزایش غیرطبیعی مقادیر کلسترول کل، لیپوپروتئین با چگالی پایین (LDL) یا کلسترول بد، تری گلیسیریدها و همچنین سطح پایین و غیرطبیعی لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) یا کلسترول خوب، دارد.

سطوح مطلوب و قابل قبول چربی در بزرگسالان

علت‌ها و دلایل

عواملی که باعث دیس لیپیدمی به دو دسته طبقه بندی می‏‌شوند:

• اولیه: علل ژنتیکی (ارثی)
• ثانویه: شیوۀ زندگی و سایر علل

دیس لیپیدمی اولیه (ارثی)

علل اولیه شامل جهش‏‌های ژنی هستند که باعث می‏‌شوند بدن کلسترول LDL یا تری گلیسیریدهای بیش از حد تولید کند و یا قادر به حذف این مواد نباشد. برخی از علل منجر به تولید کمتر و یا حذف بیش از حد از کلسترول HDL  می‏‌گردند. علل اولیه تمایل به ارث رسیدن دارند و بنابراین در خانواده‏‌ها گردش می‏‌کنند.

در کمبود لیپاز تجزیه کنندۀ لیپوپروتئین و کمبود آپولیپوپروتئین CII، که اختلالات نادر ناشی از عدم وجود پروتئین‏‌های خاص مورد نیاز برای حذف ذرات حاوی تری گلیسیرید هستند، بدن نمی‏‌تواند شیلومیکرون‏‌ها را از جریان خون حذف کند و در نتیجه میزان تری گلیسیریدها بسیار بالا می‏‌رود.

در بالا بودن کلسترول فامیلی، میزان کلسترول کل بالا است. این اختلال شدید حدود 1 نفر از 250 نفر جمعیت را تحت تأثیر قرار می‌‏دهد. افراد ممکن است یک ژن غیرطبیعی به ارث برده باشند یا ممکن است آن‌ها دو ژن غیرطبیعی، یعنی از هر والد یک ژن به ارث برده باشند. افرادی که دو ژن غیرطبیعی (هموزیگوت) دارند بسیار شدیدتر از افرادی که فقط یک ژن غیرطبیعی (هتروزیگوت) دارند، تحت تأثیر قرار می‏‌گیرند.

در هیپرلیپیدمی ترکیبی فامیلی، میزان کلسترول، تری گلیسیریدها، یا هر دو ممکن است بالا باشند. این اختلال در حدود 1 تا 2 درصد از جمعیت تأثیر می‌‏گذارد. سطوح چربی به طور معمول پس از 30 سالگی غیرطبیعی می‏‌شوند اما گاهی اوقات در سنین جوان‏‌تر، به خصوص در افرادی که اضافه وزن دارند، یا افرادی که رژیم غذایی با چربی بسیار بالا دارند، یا کسانی که سندرم متابولیک دارند، غیرطبیعی می‏‌شوند.

در دیس بتا لیپوپروتئینمی فامیلی، مقادیر لیپوپروتئین با چگالی بسیار پایین (VLDL) و کلسترول کل و تری گلیسریدها بالا هستند. این مقادیر بالا می‏‌روند، زیرا یک شکل غیر معمول از VLDL در خون تجمع پیدا می‏‌کند.

در هیپرتری‏گلیسریدمی فامیلی، میزان تری گلیسیریدها بالا است. این اختلال در حدود 1 درصد از جمعیت تأثیر می‌‏گذارد. در برخی از خانواده‏‌های مبتلا به این اختلال، تصلب شرایین (آترواسکلروز) در سنین جوانی بروز می‌‏کند، اما در برخی دیگر، چنین نیست. هر زمان که مقدور باشد، از دست دادن وزن و محدود کردن مصرف الکل اغلب مقدار تری گلیسریدها را به حد طبیعی کاهش می‏‌دهد.

در هیپو آلفا لیپوپروتئینمی، مقدار کلسترول  HDL پایین است. سطح پایین کلسترول HDL اغلب به ارث برده می‌‏شود. بسیاری از اختلالات ژنتیکی مختلف می‏‌توانند سطح HDL  را پایین ببرند.

در افرادی که یک اختلال ژنتیکی دارند که باعث ایجاد مقادیر بالای تری گلیسیرید است (مانند هیپرتری گلیسریدمی فامیلی یا هیپرلیپیدمی ترکیبی فامیلی)، اختلالات و مواد خاصی می‏‌توانند مقدار تری گلیسریدها را به میزان بسیار بالایی افزایش دهند.

دیس لیپیدمی ثانویه

علل ثانویه در بسیاری از موارد اختلالات چربی دخالت دارند و عبارتند از:

• مصرف یک رژیم غذایی سرشار از چربی‏‌های اشباع، چربی‏‌های ترانس و کلسترول
• ابتلا به بیماری دیابت یا برخی اختلالات خاص دیگر
• غیرفعال بودن از نظر فیزیکی
• مصرف مقادیر زیاد الکل
• استفاده از داروهای خاص

برخی از افراد نسبت به اثرات رژیم غذایی از دیگران حساس‌‏تر هستند، اما اکثر مردم تا حدی حساس می‌‏باشند. یک شخص می‏‌تواند مقادیر زیادی از چربی حیوانی بخورد و مقدار کلسترول کل به بالاتر از سطح مطلوب افزایش پیدا نکند. شخص دیگری ممکن است یک رژیم غذایی سخت و کم‏‌چرب را دنبال کند و کلسترول کل از یک مقدار بالا به پایین نیاید. این تفاوت به نظر می‏‌رسد بیشتر جنبۀ ژنتیکی داشته باشد. آرایش ژنتیکی فرد، میزانی که در آن حد، بدن به تولید، استفاده و دفع این چربی‏‌ها می‏‌پردازد را تحت تأثیر قرار می‌‏دهد. همچنین، شکل بدن همیشه پیش بینی کنندۀ سطح کلسترول نیست. برخی از افراد دارای اضافه وزن، سطح کلسترول پایین دارند و در برخی افراد لاغر، مقدار کلسترول بالا است. خوردن کالری اضافی می‏‌تواند منجر به ایجاد سطوح تری گلیسیرید بالا شود، همچنان که مصرف مقادیر زیاد الکل می‏‌تواند این کار را بکند.

علائم و نشانه‌ها

سطوح بالای چربی در خون معمولاً هیچ علامتی ایجاد نمی‌‏کند. گاهی اوقات، زمانی که این مقدار به طورمشخص بالا است، چربی در پوست و تاندون‏‌ها رسوب کرده و توده‌‏هایی به نام گزانتوم تشکیل می‌‏دهد. گاهی اوقات افراد حلقه‏‌های خاکستری یا سفید مات در لبۀ قرنیه پیدا می‌‏کنند. سطوح بسیار بالای تری گلیسیرید می‌‏تواند باعث بزرگ شدن کبد یا طحال، سوزن سوزن شدن یا احساس سوزش در دست‏‌ها و پاها، اشکال در تنفس و گیجی شود و ممکن است خطر ابتلا به پانکراتیت را افزایش دهد. پانکراتیت می‌‏تواند باعث درد شدید شکم گردد و گاهی کشنده است.

تشخیص

آزمایش خون برای اندازه‏‌گیری میزان کلسترول

مقادیر کلسترول کل، کلسترول LDL، کلسترول HDL و تری گلیسیرید- مشخصات چربی- در یک نمونۀ خون اندازه‏‌گیری می‏‌شود. از آنجا که مصرف غذا یا نوشیدنی ممکن است باعث شود میزان تری گلیسیرید به طور موقت افزایش یابد، افراد باید حداقل 12 ساعت قبل از گرفتن نمونۀ خون، ناشتا باشند.

هنگامی که سطوح چربی در خون بسیار بالا می‏‌باشند، آزمایش‏‌های اختصاصی خون برای شناسایی بیماری زمینه‏‌ای خاص انجام می‏‌شوند. بیماری‌‏های خاص شامل چندین بیماری ارثی (دیس لیپیدمی ارثی) می‏‌شوند که اختلالات چربی مختلفی ایجاد می‏‌کنند و خطرات متفاوتی دارند.

غربالگری

مشخصات چربی باید در تمام بزرگسالان 20 سال به بالا اندازه‏‌گیری شود و این اندازه‏‌گیری باید هر 4 تا 6 سال تکرار گردد. غربالگری معمولاً تا رسیدن افراد به دهۀ 80 سالگی تکرار می شود. علاوه بر اندازه‏‌گیری میزان چربی، پزشکان همچنین برای دیگر عوامل خطر برای بیماری‌‏های قلبی عروقی مانند فشار خون بالا، دیابت، یا یک سابقۀ خانوادگی از بالابودن چربی، غربالگری انجام می‏‌دهند.

درمان

• از دست دادن وزن
• ورزش
• کاهش چربی‏‌های اشباع در رژیم غذایی
• داروهای پایین آورندۀ چربی

معمولاً بهترین درمان برای افراد، از دست دادن وزن در صورت داشتن اضافه وزن، ترک سیگار اگر آن‌ها سیگار می‌‏کشند، کاهش مقدار کل چربی اشباع و کلسترول در رژیم غذایی، افزایش فعالیت فیزیکی و سپس در صورت نیاز، مصرف یک داروی ضد چربی خون می‏‌باشد.

فعالیت فیزیکی منظم می‌‏تواند به کاهش سطح تری گلیسرید خون و افزایش سطح کلسترول HDL کمک کند. به عنوان مثال می‌‏توان راه رفتن سریع به مدت حداقل 30 دقیقه 5 بار در هفته کمک گرفت.

داروهای پایین آورنده‌ی چربی

درمان با داروهای پایین آورندۀ چربی نه تنها به میزان چربی بلکه به اینکه آیا بیماری عروق کرونر، دیابت، یا سایر عوامل عمدۀ خطر برای بیماری عروق کرونر وجود دارند یا نه، بستگی دارد. برای افرادی که بیماری عروق کرونر یا دیابت دارند، خطر ایجاد حملۀ قلبی یا سکته مغزی را می‏‌توان با استفاده از داروهای پایین آورندۀ چربی به نام استاتین، کاهش داد. افرادی که سطح کلسترول بسیار بالا دارند یا کسانی که دارای سایر عوامل خطر بالای حملۀ قلبی یا سکتۀ مغزی هستند نیز ممکن است از مصرف داروهای کاهندۀ چربی، سود ببرند.

انواع مختلفی از داروهای پایین آورندۀ چربی وجود دارد. هر نوع از این داروها با یک مکانیسم متفاوت میزان چربی را کاهش می‏‌دهد. بدین ترتیب، انواع مختلف داروها دارای عوارض جانبی مختلف هستند و ممکن است به صورت متفاوتی بر میزان چربی تاثیر بگذارند. دنبال کردن یک رژیم غذایی با چربی اشباع کم در زمان استفاده از این داروها، توصیه شده است.

رژیم غذایی پایین آورندۀ چربی

یک رژیم غذایی با چربی اشباع و کلسترول کم، می‏‌تواند مقدار کلسترول LDL را کاهش دهد. کارشناسان توصیه می‏‌کنند که کالری مورد استفاده از چربی، بیشتر از 25 تا 35 درصد کل کالری مصرفی در طی چند روز نباشد. با این حال، افرادی که میزان بالایی از تری گلیسیرید دارند همچنین لازم است از مصرف مقادیر زیاد قند (چه در مواد غذایی یا نوشیدنی‏‌ها)، آرد تصفیه شده (مانند آنچه در بسیاری از محصولات پختۀ تجاری استفاده می شود)، و غذاهای نشاسته‌‏دار (مانند سیب زمینی و برنج)، خودداری کنند.

نظارت بر (مانیتورینگ) درمان

پزشکان معمولاً 2 تا 3 ماه بعد از شروع درمان آزمایش خون را انجام می‏‌دهند تا مشخص کنند که آیا سطح چربی در حال کاهش یافتن است. هنگامی که سطح چربی به میزان کافی کاهش یافت، پزشکان، آزمایش خون را یک یا دو بار در سال انجام می‌‏دهند.

از آنجا که برخی از داروهای کاهندۀ چربی گاهی اوقات می‏‌توانند باعث مشکلات عضلانی و کبدی شوند، پزشکان معمولاً آزمایشات خونی را در زمانی که فرد درمان دارویی را شروع می‌‏کند، انجام می‌‏دهند. بدین ترتیب، اگر فرد دچار عوارض جانبی دارو شود، اندازه‌‏گیری‌‏های اولیه (پایه) برای مقایسه، در دسترس هستند.