هورمون‌ها پیام رسان‌های شیمیایی هستند که فرایندهای بدن ما را تنظیم می‌کنند. آنها یکی از عوامل ایجاد چاقی هستند. هورمون‌های لپتین و انسولین، هورمون‌های جنسی و هورمون رشد بر اشتها، متابولیسم بدن (سرعت سوخت و ساز کیلوژول‌های بدن برای تامین انرژی) و توزیع چربی در بدن تاثیر می‌گذارند. افرادی که دچار چاقی هستند دارای مقادیری از این هورمون‌ها می‌باشند که باعث متابولیسم غیر طبیعی و افزایش تجمع چربی در بدن می‌شود.
سیستمی از غدد که غدد درون ریز نامیده می‌شوند، هورمون‌هایی را در جریان خون ما ترشح می‌کنند. سیستم غدد درون ریز با سیستم عصبی و سیستم ایمنی بدن کار می‌کند تا به بدن ما کمک کند با حوادث و فشارهای مختلف کنار بیاید. کمبود هورمون‌ها یا میزان بیش از حد آنها می‌تواند منجر به چاقی شود و از سوی دیگر چاقی می‌تواند منجر به ایجاد تغییراتی در هورمون‌ها شود.
استفاده از یک رژیم غذایی مناسب، ورزش روزانه و داروهای کنترل هورمون از درمان‌های موثر در چاقی هومورمونی می‌باشند.
جهت کسب اطلاعات بیشتر دربارهی چاقی هومرمونی و یا رزرو نوبت در کلینیک فوق تخصی دکتر حسین دهقان منشادی با شماره تلفن‌های 22877796-021 و 22894108-021 تماس حاصل فرمایید.
علت چاقی هورمونی چیست؟
علاوه بر عوامل ژنتیکی، محیطی، تغذیه ی نادرست و مصرف برخی از داروها، اختلال در هورمون‌های بدن یکی از علت‌های چاقی است. برخی از هورمون‌های مهم در چاقی عبارتند از:
هورمون لپتین
هورمون لپتین متناسب با وزن بدن، از سلول‌های چربی آزاد می‌شود. این هورمون به مغز رسیده و به گیرنده‌های خود متصل می‌شود و نقش مهمی در ظرفیت بدن برای استفاده و ذخیره انرژی ایفا می‌کند.
این هورمون در دراز مدت منجر به کاهش اشتها و افزایش تولید گرما حاصل از انرژی می‌شود که این امر منجر به کاهش چاقی می‌گردد. از آنجا که هورمون لپتین توسط سلول‌های چربی تولید می‌شود، میزان این هورمون در افراد چاق بیشتر از افراد با وزن طبیعی است. با این حال با وجود سطح بالای این هورمون در افراد چاق، این افراد نسبت به تأثیرات لپتین حساس نیستند؛ بنابراین اشتها در آنها کاهش پیدا نمی‌کند. این امر می‌تواند به دلیل کمبود گیرنده‌های لپتین در این افراد باشد.
هورمون انسولین
انسولین هورمونی است که توسط لوزالمعده تولید می‌شود. این هورمون به تنظیم کربوهیدرات و متابولیسم چربی کمک می‌کند و باعث کاهش قند خون پس از خوردن غذا می‌شود. انسولین باعث تحریک ماهیچه‌ها، کبد، چربی‌ها و بافت‌ها برای جذب گلوکز از خون و استفاده از آن می‌شود. در وضعیت چاقی، سیگنال‌های انسولین از بین می‌روند و علی رغم سطوح بالای انسولین یا میزان طبیعی آن در خون، گلوکز در خون افزایش پیدا می‌کند. این وضعیت مقاومت به انسولین نامیده می‌شود. مقاومت به انسولین ویژگی بارز دیابت نوع ۲ و سندروم متابولیک است.
استروژن
این هورمون که یکی از اصلی‌ترین هورمون‌های جنسی در زنان است، باعث بلوغ در دختران و تنظیم باروری می‌شود. استروژن همچنین به محافظت از سیستم قلبی عروقی و استخوان‌ها کمک می‌کند و در خلق و خوی فرد تاثیر می‌گذارد.
ممکن است استروژن با وارد کردن چربی به لگن و ران، شکل ظاهری شما را تحت تاثیر قرار دهد. «به همین دلیل هنگامی که سطح استروژن با یائسگی کاهش پیدا می‌کند، بدن زنان به ایجاد چربی احشایی که در اعماق شکم قرار دارد تمایل پیدا می‌کند.» اما اینکه یائسگی به طور کلی باعث چاق شدن می‌شود یا خیر روشن نیست.
ازآنجاکه یائسگی یک مرحله طبیعی از زندگی است و بیماری به لحاظ نمی‌آید، معمولاً نیازی به درمان جایگزینی هورمون نیست؛ مگر اینکه علائمی مانند گرگرفتگی بدن و بی‌خوابی باعث کاهش کیفیت زندگی شما شود. در هر صورت یائسگی دوره‌ای است که شما باید نسبت به تغذیه، دریافت کالری و ورزش کردن برای کنترل چربی‌های احشایی بسیار مراقب باشید و آگاهانه عمل کنید.
درمان تستوسترون
تستوسترون یک هورمون جنسی اصلی برای مردان است (که در شروع بلوغ و قدرت باروری دخیل است و تاثیر جدی بر ترکیب بدن و میل جنسی دارد). تستوسترون همچنین روحیه فرد، سلامت قلب و عروق و موارد دیگر را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
تستوسترون باعث افزایش عضله سازی می‌شود و چربی بدن را کاهش می‌دهد. از سنین ۲۰ تا ۳۰ سالگی در هر دهه از عمر مردان، سطح این هورمون به طور طبیعی حدود ۵ تا ۱۰ درصد کاهش پیدا می‌کند. آیا این کاهش سطح هورمون تستسترون باعث افزایش تجمع چربی در بدن می‌شود؟ «شاید فقط به میزان اندکی؛ در هر صورت تحقیقات انجام شده در این زمینه قطعی نیستند». در وضعیت هیپوگنادیسم،که در آن پایین بودن سطح تستوسترون در مردان با علائمی مانند کاهش میل جنسی، افسردگی یا علائمی مانند کم خونی یا پوکی استخوان تشخیص داده می‌شود، بدن مردان ماهیچه‌های کمتر و درصد چربی بیشتر، به ویژه چربی احشایی بیشتر دارد.
اگر سطوح تستوسترون بدن شما طبیعی است، هیچ کاری انجام ندهید. دریافت هورمون اضافه احتمالاً تغییری در ترکیب بدنی شما ایجاد نمی‌کند و می‌تواند عوارض جانبی مضری مانند بزرگ شدن پروستات و بدتر شدن کلسترول داشته باشد. اما اگر مبتلا به هیپوگنادیسم هستید، باید درباره مزایای بالقوه درمان تستوسترون با پزشک خود صحبت کنید.
کورتیزول
هورمون کورتیزول، «هورمون استرس» لقب گرفته است؛ زیرا با افزایش استرس، این هورمون افزایش پیدا می‌کند و باعث بهبود کارکرد سیستم ایمنی و مزایای دیگری می‌شود. به طور کلی افرادی که دچار چاقی هستند، نسبت به سایر افراد سطح کورتیزول بالاتری دارند. این هورمون همچنین با بزرگتر بودن اندازه دور کمر ارتباط دارد. در همین حین سطوح کورتیزول در افرادی که به طور مداوم تحت استرس هستند بیشتر است- در اینجا مقصود نوعی از استرس است که هفته‌ها و ماه‌ها طول می‌کشد. «به این شکل می‌توان با متصل کردن این نقاط به یکدیگر، چنین جمع بندی کرد که استرس مزمن باعث افزایش سطوح هورمون کورتیزول می‌شود که این امر به نوبه خود باعث جمع شدن چربی احشایی می‌شود» اگرچه شواهدی برای این گفته وجود دارد؛ اما تحقیقاتی که در این باره انجام شده است هنوز چندان روشن نیست. ممکن است استرس شما را به سمت پرخوری نیز سوق دهد.
اگر فکر می‌کنید به طور مداوم تحت استرس مزمن قرار دارید، تکنیک‌های مدیریت استرس را یاد بگیرید که شامل ورزش کردن، مراقبه یا فعالیت همراه با دوستان و خانواده است.
هورمون گرلین
هورمون گرلین که «هورمون اشتها» نامیده می‌شود، هنگامی که برای مدتی غذا نخورده باشید از معده ترشح می‌شود و به مغز که تحریک کننده اشتهای شما است ارسال می‌شود. هورمون گرلین همچنین به انجام فرآیندهای گوارش در سیستم گوارشی شما کمک می‌کند و همچنین در سلامت روانی، سیستم ایمنی بدن و سلامت سیستم قلبی عروقی نقش دارد.
همانطور که سطوح هورمون لپتین با کاهش وزن، پایین می‌آید؛ سطح هورمون گرلین نیز افزایش پیدا می‌کند و کاهش وزن شما را به چالش می‌کشد. ممکن است تصور کنید مسدود کردن هورمون گرلین می‌تواند باعث کاهش اشتها و کاهش وزن شود. اما داروهای مسدود کننده هورمون گرلین در بررسی‌ها و آزمایشات حیوانی، نتایج متفاوتی نشان داده‌اند. اگرچه این تحقیقات همچنان ادامه دارند.
هورمون‌های تیروئید
تیروئید در قسمت جلوی گردن شما قرار دارد و هورمون‌هایی با تاثیرات گسترده تولید می‌کند. این هورمون‌ها از تحریک رشد جنینی گرفته تا تنظیم ضربان قلب و درجه حرارت بدن و میزان متابولیسم (میزان کالری سوزی در بدن) را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
هورمون‌های تیروئید با وزن بدن ارتباط دارند:
- اگر وضعیت هایپر تیروئید داشته باشید، به این معنا که غده تیروئید بیش از حد فعال است؛ مقادیر زیادی هورمون‌های تیروئید تولید می‌شود که افزایش متابولیسم به وجود می‌آورد و این امر می‌تواند منجر به کاهش چشمگیر وزن شود. در این وضعیت ممکن است ظاهر شما عالی به نظر برسد اما این وضعیت قلب، استخوان‌ها و چشم‌های شما را در معرض خطر قرار می‌دهد.
- تقریباً ۵ درصد از جمعیت (این میزان در افراد ۶۰ سال به بالا بسیار بیشتر است) دچار کم کاری تیروئید هستند.کم کاری تیروئید به وضعیتی گفته می‌شود که در آن تیروئید یک غده کم کار است که هورمون‌های کمی تولید می‌کند و سرعت متابولیسم را کاهش می‌دهد.
اگر دچار هر یک از موارد بالا هستید و در وضعیت هایپر تیروئید قرار دارید (بالا بودن یا پایین بودن سطح هورمون‌های تیروئید و هورمون تحریک کننده تیروئید-TSH- با انجام آزمایش‌های خون مشخص می‌شود.) پزشک به شما داروهایی را توصیه می‌کند و شما به وزن طبیعی خود باز خواهید گشت. اما اگر دچار کم کاری تیروئید باشید، احتمالاً چند پوند وزن از دست خواهید داد. اما دارو وزن زیادی را باز نمی‌گرداند زیرا احتمالاً دلیل اصلی کاهش وزن شما، کم کاری تیروئید نیست.
راه‌های درمان و کنترل چاقی هورمونی
راهکارهای بسیاری برای درمان چاقی وجود دارند؛ اما ممکن است افراد کاهش وزن را بسیار دشوار بدانند. کاهش وزن یک فرآیند طولانی مدت و مستلزم تعهد است و افراد باید استراتژی مناسب خود را پیدا کرده و بتوانند با گذشت زمان آن را حفظ کنند. قبل از ایجاد هرگونه تغییر قابل توجه در سبک زندگی خود، توصیه می‌شود به پزشک متخصص تغذیه مراجعه کنید.
چاقی به چندین روش مختلف درمان می‌شود:
- دنبال کردن رژیم‌های غذایی: یکی از مهم‌ترین راه‌های درمان چاقی، کاهش کالری‌های دریافتی به منظور دستیابی به کاهش وزن طولانی مدت است.
- برنامه‌های ورزشی: ورزش‌های هوازی (مانند پیاده روی سریع یا شنا کردن) برای افرادی که چاق هستند، ارزش و نتیجه بسیاری دارد. حداقل هدف نهایی از دنبال کردن یک برنامه ورزشی باید رسیدن به حداقل ۵ بار در هفته ورزش هوازی مداوم، هر بار به مدت ۳۰ تا ۶۰ دقیقه باشد. ورزش در برنامه کنترل وزن بسیار حیاتی است زیرا به ایجاد توده‌های عضلانی و افزایش فعالیت متابولیک و بهبود سلامت عمومی بدن کمک می‌کند.
- رژیم‌های غذایی بسیار کم کالری: این رژیم‌ها باید شامل کاهش کالری دریافتی به ۸۰۰ کالری در روز یا کمتر باشند. این رژیم‌ها تنها برای درمان در افرادی که چاقی زیاد دارند مناسب هستند و باید حتماً تحت نظارت پزشک دنبال شوند. در صورتی که این رژیم‌های غذایی در شرایط مناسبی مورد استفاده قرار گیرند می‌توانند به کاهش وزن ۱.۵ تا ۲.۵ کیلوگرم در هفته و به طور کلی از دست دادن ۲۰ کیلوگرم در طول ۱۲ هفته کمک کنند. اگرچه این رژیم‌ها می‌توانند به کاهش وزن در مدت زمان کوتاهی بیانجامند، اما حفظ آنها و ادامه دادن رژیم پس از چند هفته بسیار دشوار می‌شود. برای جلوگیری از شکستن رژیم غذایی، به نظارت بسیار دقیق احتیاج است. اکثر افراد اغلب به سرعت تمام وزنی که از دست داده‌اند را مجدداً به دست می‌آورند و حتی اغلب اضافه وزن بیشتری پیدا می‌کنند.
- تغییرات رفتاری: انجام این کار به یک متخصص آموزش‌دیده احتیاج دارد تا درباره تغییرات مورد نیاز، مانند خوردن میان وعده‌های غذایی کوچک و اسنک‌ها با شما صحبت کند. موفقیت در کاهش وزن به تلاش و انگیزه بسیار در کنار یک مشاور متخصص بستگی دارد که مایل به پیگیری درازمدت باشد.
- داروها : در چاقی هورمونی، به علت اختلال در نوع هورمون، پزشک ممکن است قرص و دارو برای کنترل روند هورمون‌ها تجویز کند. استفاده از هر گونه دارو به طور خود سرانه عوارض بدتری را برای بیمار به وجود می‌آورد. قبل از مصرف هر گونه دارو حتی داروهای درمان چاقی با پزشک مشورت کنید چرا که برخی از داروها عملکرد هورمون‌های بدن را مشکل‌سازتر می‌کنند.
پیامدهای دراز مدت چاقی هورمونی چیست؟
چاقی هورمونی پیامدهای دراز مدت بسیاری دارد که بر کیفیت زندگی و امید به زندگی تاثیر می‌گذارند. این پیامدهای منفی شامل موارد زیر می‌باشند:
- دیابت نوع دو
- کاهش تحرک
- فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی و سکته مغزی
- سرطان‌هایی مانند سرطان آندومتر، پروستات، مثانه، کیسه صفرا، پستان، روده بزرگ و لوزالمعده
- افسردگی
- آپنه انسدادی خواب
- کاهش باروری
- آرتروز
- کبد چرب و رفلاکس مری
