غده‌های پاراتیروئید نزدیک غده‌های تیروئید در گردن قرار دارند. غده‌های پاراتیروئید (صورتی روشن) هورمون تیرویید تولید می‌کنندکه این هورمون سطح کلیسم موجود در خون را کنترل می‌کند.
غده‌های پاراتیروئید کدامند و چه کارهایی انجام می‌دهند؟
غده‌های پاراتیروئید چهار غده‌ی ریز هستند (واقع در گردن) که سطح کلسیم بدن را کنترل میکنند. هر غده تقریباً به اندازه یک دانه برنج است. این غده‌ها هورمونی به نام هورمون پاراتیروئید(PTH) تولید میکنند که این هورمون با روش‌های زیر سطح کلسیم خون را بالا می‌برد:
- تقسیم بندی استخوان ( که بخش اعظم کلسیم بدن در آن ذخیره می‌شود) و تحریک برای رهاسازی کلسیم
- افزایش توانایی بدن برای جذب کلسیم از غذا
- افزایش توانایی کلیه برای نگهداری کلسیم که به صورتی دیگر در ادرار از دست خواهد رفت.
غده‌های نرمال پاراتیروئید مانند ترموستات خانه‌یتان کار میکنند تا سطح کلسیم خون را در یک محدوده کنترل شده بسیار فشرده حفظ کنند. هنگامی که سطح کلسیم خون بیش از حد پایین باشد، هورمون پاراتیروئید رها می‌شود تا سطح کلسیم را به وضعیت نرمال برگرداند. هنگامی که سطح کلسیم نرمال باشد یا کمی از حد معمول بالاتر رود، غده‌های نرمال پاراتیروئید رهاسازی هورمون پاراتیروئید را متوقف خواهند کرد. توازن مناسب کلسیم برای عملکرد نرمال قلب،سیستم عصبی ، کلیه‌ها و نیز استخوان ها تعیین کننده است.
غده‌های پاراتیروئید در کجا قرار دارند؟
غده‌های پاراتیروئید معمولاً پشت غده تیروئید در گردن واقع شده‌اند، هر چند استثناهایی هم وجود دارد. در حالی که نوزاد در حال شکل‌گیری در رحم مادر است، چهار غده پاراتیرئید از ناحیه سر به طرف پایین گردن حرکت کرده و معمولاً به نزدیک غده تیروئید منتهی می‌شوند. با این حال، ممکن است غده‌های پاراتیروئید همیشه این مسیر را طی نکنند و به محل های دیگری در گردن یا سینه به نام محل های اکتوپیک (نابجا) منتهی شوند.
چه مشکلاتی می‌تواند برای غده‌های پاراتیروئید به وجود آید؟
گاهی اوقات ممکن است غده‌های پاراتیروئید بیش از حد نیاز هورمون پاراتیروئید تولید کنند. در این حالت، بیماران سطح کلسیم خون بسیار بالایی (هایپرکلسمی) را بروز می‌دهند که به نوبه خود می‌تواند احساس ناخوشایندکلی برای آن‌ها ایجاد کند.شایع‌ترین حالتی که این مشکل را بوجود می‌آورد پرکاری پاراتیروئید اولیه نام دارد.
اگر سطح بالای هورمون پاراتیروئید به مدت طولانی مخفی بماند، در آن صورت می‌تواند باعث از دست رفتن کلسیم از استخوان‌ها به خون و سپس به ادرار شود. این مشکل درنهایت می‌تواند باعث لاغری و اسفنجی شدن استخوان‌ها (استئوپروز یا همان پوکی استخوان) شود. مقدار بیش از حد کلسیم در ادرار هم چنین می‌تواند باعث تشکیل سنگ‌کلسیم در کلیه شود.
هر از گاهی، غده‌های پاراتیروئید به اندازه کافی هورمون پاراتیروئید تولید نمی‌کنند که به کاهش سطح کلسیم خون (هیپوکلسمی) منجر می‌شود. این وضعیت کم کاری پاراتیروئید نام دارد. با کنترل رژیم غذایی در کم کاری تیروئید تا حدی می توان آن را کنترل کرد.
پرکاری پاراتیروئید اولیه(PHP) چیست؟
پرکاری پاراتیروئید اولیه (PHP) بیماری است که در آن یک یا چند غده پرکار پاراتیروئید همیشه هورمون پاراتیروئید (PTH) را بیش از حد نیاز تولید می‌کند. در این بیماری، ترموستات کنترل کننده کلسیم همیشه بالاست که این به خارج شدن کلسیم از استخوان‌ها (که به تضعیف استخوان ها یا پوکی استخوان منجر می‌شود) و دستگاه گوارش و قرار گرفتن در جریان خون می‌انجامد و سطح کلسیم خون را نیز افزایش می‌دهد. از آن جایی که خون بوسیله‌ی کلیه‌ها پاکسازی (تصفیه) می‌شود، در نتیجه کلیه‌ها در معرض دریافت سطح بالای کلسیم قرار می‌گیرند که می‌تواند به سنگ‌های کلیوی، آسیب کلیه و مشکلات دیگر منجر گردد. شیوع این بیماری با افزایش سن افراد بیشتر می‌شود و در اکثر مواقع پس از 45 سالگی با میانگین سنی 65 سال رخ می‌دهد. پرکاری پاراتیروئید اولیه شایع‌ترین علت بالا بودن غیرنرمال سطح کلسیم خون محسوب می‌شود.
احتمال اینکه پرکاری پاراتیروئید اولیه، سرطان پاراتیروئید باشد چقدر است؟
سرطان پاراتیروئید بسیار نادر است (تقریباً 1 در 2 میلیون نفر). موارد ابتلا به سرطان پاراتیروئید کمتر از 1 درصد تعداد کل بیماران دارای پرکاری پاراتیروئید اولیه را تشکیل می‌دهد. بیماران مبتلا به سرطان پاراتیروئید نوعاً سطح کلسیم بسیار بالا (بیشتر از 13 تا 14 mg/dl) و سطح PTH بسیار بالا (بیشتر از پنج برابر حد بالای نرمال، معمولاً 300pg/ml یا بیشتر) دارند.
عوامل خطر بیماری پاراتیروئید کدامند؟
زنان
زنان دوبرابر بیشتر از مردان احتمال ابتلا به پرکاری پاراتیروئید اولیه دارند. میانگین سنی هنگام شناسایی این بیماری حدود 65 سال است (و اکثر بیماران بالای 45 سال هستند).
پرتو درمانی به سر، گردن، یا سینه
همانطور که در پرتودرمانی می‌توان مشاهده کرد، قرار گرفتن در معرض پرتو یونیزه کننده عامل خطری برای ابتلا به پرکاری پاراتیروئید اولیه به شمار می‌رود. دوزهای پرتوافکنی که باعث ایجاد پرکاری پاراتیروئید می‌شود، بسیار بالاتر از دوزهایی است که معمولاً در زندگی روزمره یا با پرتوهای عادی ایکس با آن مواجه می‌شویم. بیماران مبتلا به پرکاری پاراتیروئید ایجاد شده در اثر پرتوافکنی ممکن است به خاطر وضعیت درمانی دیگری نظیر لنفوم یا سرطان پستان تحت پرتوافکنی به گردن، سینه، یا سر قرار بگیرند. سایر بیماران نیز ممکن است در معرض رادیواکتیو یا یک فاجعه اتمی قرا بگیرند. دوزهای پرتوافکنی مرتبط با پرتوهای ایکس، اسکن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های CAT و استفاده از وسایلی نظیر تلفن همراه، اجاق مایکروویو و . . . برای ایجاد بیماری پاراتیروئید بسیار پایین است.
استفاده از لیتیوم
استفاده از لیتیوم، داروی بکار رفته برای درمان اختلال دوقطبی (که اختلال افسردگی – شیدایی نیز شناخته می‌شود) می تواند احتمال ابتلا به بیماری پاراتیروئید را افزایش دهد.
تشخیص پرکاری پاراتیروئید
در شرایط معمولی، سطح نرمال کلسیم با سطح نرمال هورمون پاراتیروئید مرتبط خواهد بود. علاوه بر این در چنین شرایطی، سطح پایین سرم کلسیم با سطح بالای هورمون پاراتیروئید، و سطح بالای کلسیم با سطح پایین هورمون پاراتیروئید مرتبط خواهد بود. این‌ها تمام راه‌های مناسبی هستند که در آن‌ها یک غده پاراتیروئید با کلسیم درحال گردش در خون واکنش می‌دهد و در عین حال سعی میکنند کلیسم را در محدوده نسبتاً نرمال تنظیم کنند.
تشخیص پرکاری پاراتیروئید کار نسبتاً ساده‌ای است زیرا غده‌های پاراتیروئید در مقابل بالا بودن سرم کلسیم، مقدار بسیار زیادی هورمون پاراتیروئید تولید خواهند کرد که اندازه‌گیری آن ساده و آسان است.
اندازه‌گیری میزان کلسیم موجود در ادرار طی یک دوره زمانی 24ساعته روش دیگر تأیید تشخیص پرکاری پاراتیروئید است. اگر کلیه‌ها به طور نرمال در حال کار باشند، در آن صورت در اقدامی که به منظور رهاسازی بدن از کلسیم انجام می‌شود بیشتر این کلسیم را تصفیه خواهند کرد که در نهایت به افزایش غیرعادی میزان کلسیم در ادرار منجر می‌شود. با این وجود، اندازه‌گیری میزان کلسیم ادرار یک معیار سنجش غیرمستقیم فعالیت پاراتیروئید به شمار می‌رود و تنها حدود 25 تا 40 درصد مواقع صحیح است. صحیح‌ترین و دقیق‌ترین شیوه‌ی تشخیص پرکاری پاراتیروئید اولیه از طریق نشان دادن سطح بالای هورمون پاراتیروئید در مقابل با کلسیم بالای خونابه صورت می‌گیرد.
راه‌حل‌های درمان پرکاری پاراتیروئید اولیه
دو گزینه برای بیماران مبتلا به پرکاری پاراتیروئید موجود است، یکی این است که اصلاً اقدامی انجام ندهند یا این که اجازه دهند غده معیوب پاراتیروئید (یا در موارد نادر، بیش از یک غده معیوب پاراتیروئید) را با جراحی بردارند. برخی از پزشکان درصورت خفیف بودن پرکاری پاراتیروئید اولیه عمل جراحی پاراتیروئید را برای بیماران‌شان تجویز نمی‌کنند.
بیشتر این سبک مدیریتی ریشه در این امر دارد که جراحی معمول پاراتیروئید در گذشته به استفاده از بیهوشی عمومی نیاز داشته و یک عمل تخصصی بوده است. با این همه مهم است بدانیم که بیماری پاراتیروئید بدتر خواهد شد و به خودی خود از بین نخواهد رفت. به یاد داشته باشید، علت ایجاد این بیماری توموری است که از یکی از غده های پاراتیروئید رشد کرده است. انتظار فقط امکان بزرگتر شدن تومور پاراتیروئید را فراهم خواهد کرد.
سن شما نیز نباید دلیلی باشد که از جراحی صرفنظر کنید. تکنیک‌های جدید پاراتیروئیدکتومی با حداقل پیش روندگی روی بیماران با سنین بالا اجرا شده است. در این روش که از بیهوشی موضعی استفاده می‌شود بیماران ظرف چند ساعت به خانه فرستاده می‌شوند.
آیا می‌توان از داروهای پوکی استخوان به جای جراحی استفاده کرد؟
برخی از پزشکان استفاده از داروهای پوکی استخوان را آغاز کرده اند تا به جای ارجاع بیمار به جراحی، کلسیم استخوان او را افزایش دهند. داروهای پوکی استخوان جایگزینی برای برداشتن یک غده پرکار تیروئید به شمار نمی‌رود. این داروها با مکانیسم متفاوتی نسبت به تولید بیش از حد هورمون پاراتیروئید عمل میکنند.
پس از این که پاراتیروئید مزاحم برداشته می‌شود، داروهای پوکی استخوان می‌تواند در ایجاد تراکم استخوان و جایگزینی کلسیم برداشته شده بوسیله‌ی هورمون پاراتیروئید نقش داشته باشد. بسیاری از پزشکان از این راهبرد برای بیمارانی استفاده میکنند که میزان کاهش تراکم استخوانی آن‌ها پس از عمل موفقیت‌آمیز برای برداشتن پاراتیروئید پرکار ثبت شده است. با این وجود از این داروها نباید به عنوان جایگزینی برای رفع مشکل واقعی موجود که تومور غده پاراتیروئید نام دارد استفاده نمود. درمجموع می‌توان گفت که داروهای پوکی استخوان روی بیماران مبتلا به پرکاری پاراتیروئید عمل نمی‌کند. استخوان‌ها و پوکی استخوان مدام بدتر خواهند شد. این داروها در بیماران دارای تومور پاراتیروئید تا زمانی که تومور برداشته نشود اثر نمی‌کند.
