کمبود هورمون تستوسترون عارضه‌اي است که در اثر افت توليد اين هورمون در مردان به وجود مي‌آيد. هورمون تستوسترون در بيضه‌هاي مردان ساخته مي‌شود و در ايجاد صفات و خصوصيات مردانه از قبيل کلفت شدن صدا، رشد مو در صورت و ساير نقاط بدن و رشد آلت تناسلي و بيضه‌ها در زمان بلوغ، نقش بسيار مهمي دارد. هورمون آزاد کننده گونادوتروپين که در هيپوتالاموس مغز ساخته مي‌شود، غده هيپوفيز را تحريک مي‌کند تا هورمون لوتئوتروفيک و هورمون تحريک کننده فوليکول (گنادوتروپين‌ها) را بسازد. سپس اين هورمون مردانه بر روي بيضه‌ها اثر مي‌کند و آنها را وادار به ساختن تستوسترون مي‌کند. پايين بودن ميزان هورمون تستوسترون مي‌تواند به خاطر بيماري‌هاي مربوط به بيضه‌ها و يا در اثر عوارضي که هيپوتالاموس يا غده هيپوفيز را تحت تأثير قرار مي‌دهند، به وجود بيايد. مردان ممکن است در هر سني به اين عارضه دچار شوند و علائم مختلفي را بسته به زمان بروز اين بيماري نسبت به زمان آغاز فرايند بلوغ، تجربه نمايند.
چه عاملي باعث کمبود هورمون تستوسترون در مردان مي‌شود؟
عارضه کمبود هورمون تستوسترون در مردان را مي‌توان به دو نوع اصلي تقسيم‌بندي کرد. نوع اول آن کمبود تستوسترون کلاسيک است که طي آن ميزان هورمون تستوسترون در اثر بيماري‌هاي خاصي از قبيل سندرم کلاين فلتر، سندرم کالمن و يا بروز تومور در غده هيپوفيز، کاهش پيدا مي‌کند. نوع دوم اين عارضه، کمبود تستوسترون ديررس مي‌باشد که طي آن، کاهش ميزان هورمون تستوسترون در اثر افزايش سن و يا ابتلا به بيماري‌هاي مربوط به پيري، مخصوصاً چاقي، به وجود مي‌آيد. برآورد مي‌شود که عارضه کمبود تستوسترون ديررس، فقط بخش کوچکي از مردان در سنين بالاتر از 40 سال را متأثر مي‌سازد.
کمبود تستوسترون کلاسيک، خود به دو نوع اوليه و ثانويه تقسيم مي‌شود. کمبود تستوسترون اوليه هنگامي اتفاق مي‌افتد که افت ميزان اين هورمون به دليل بروز بيماري‌هاي مربوط به بيضه‌ها باشد. در اثر اين عارضه که اصطلاحاً با نام کمبود تستوسترون هيپرگونادوتروپيک نيز شناخته مي‌شود، غده هيپوفيز مقدار زيادي از هورمون لوتئوتروفيک و هورمون تحريک کننده فوليکول (گنادوتروپين‌ها) توليد مي‌کند تا بيضه‌ها را وادار به ساختن هورمون تستوسترون نمايد. اما از آنجا که بيضه‌ها دچار ناهنجاري شده و يا کاملاً از بين رفته‌اند، نسبت به افزايش گنادوترپين‌ها واکنشي نشان نمي‌هند و در نتيجه هيچ تستوستروني توليد نمي‌شود و يا مقدار آن بسيار کم خواهد بود.
بعضي از بيماري‌هاي مربوط به بيضه‌ها که منجر به افت ميزان هورمون تستوسترون در مردان مي‌شوند، عبارتند از:
- التهاب بيضه‌ها در اثر عفونت‌هايي از قبيل اوريون
- انجام شيمي‌درماني يا پرتودرماني بر روي بيضه‌ها
- ناتواني بيضه‌ها در ترشح و تخليه هورمون‌هاي خود به درون کيسه بيضه
- فقدان بيضه‌ها به صورت مادرزادي (بي‌بيضگي)
- سندرم کلاين فلتر
- بعضي از انواع تومورها
- بعضي از انواع بيماري‌هاي خود ايمني
کمبود تستوسترون ثانويه در اثر ابتلا به بيماري‌هايي که بر عملکرد هيپوتالاموس يا غده هيپوفيز تأثير مي‌گذارند، به وجود مي‌آيد. بعضي از عواملي که مي‌توانند باعث بروز اين عارضه شوند عبارتند از:
- تومورهاي غده هيپوفيز و يا استفاده از روش‌هايي از قبيل شيمي درماني يا پرتو درماني براي درمان آنها
- کمبود تستوسترون هيپوگنادوتروپيک ايزوله
- سندرم کالمن
- استفاده از استروئيدهاي آنابوليکي
- چاقي
- سندرم پرادر ويلي
- مصدوميت از ناحيه سر
نشانه‌ها و علائم کمبود هورمون تستوسترون در مردان چيست؟
نشانه‌ها و علائم کمبود هورمون تستوسترون در مردان به مرحله زماني که بيمار در آن قرار دارد و فاصله آن از زمان بلوغ جنسي بستگي دارد. اگر کمبود تستوسترون همزمان با بلوغ جنسي و يا قبل از آن اتفاق افتد، نشانه‌ها و علائم آن مي‌تواند شامل موارد زير باشد:
- بلوغ ديررس
- عدم تشکيل و نمو بيضه‌ها و عدم رشد آلت تناسلي
- فقدان رشد مو در صورت و اطراف آلت تناسلي
- نازک ماندن صدا و عدم کلفت و مردانه شدن آن
- عدم توليد اسپرم در بيضه‌ها که منجر به ناباروري مرد مي‌شود.
- تأخير در رشد استخوان‌ها
پسراني که از کمبود هورمون تستوسترون رنج مي‌برند، ممکن است در زمان بلوغ خود از نظر استقامت و توانايي جسمي، ضعيف‌تر از حد معمول باشند و دست‌ها و پاهاي آنها به صورت نامتناسب با ساير اندام‌هاي بدنشان رشد کند.
علائم کمبود هورمون تستوسترون در مرداني که قبلاً به بلوغ جنسي رسيده‌اند و این عارضه در زمان بعد از بلوغ برای آنها اتفاق می‌افتد، عبارت است از:
- ناتوانی در نعوظ، فقدان شهوت جنسی و ضعف در رابطه جنسی
- خستگی مداوم
- حواس‌پرتی و عدم تمرکز
- عدم رشد موهای درشت در صورت و اطراف آلت تناسلی
- کاهش تعداد اسپرم
- نرمی و کوچک بودن بیضه‌ها
- بی‌حوصلگی و بدخلقی
- افزایش میزان چربی‌های بدن
- ژنیکوماستی – رشد غیر معمول بافت پستان
- باریک شدن استخوان‌ها (استئوپروز)
- کاهش حجم عضلات و نیروی فیزیکی
- چروک شدن پوست به حالت شبیه به کاغذ پوستی
از آنجا که برخی از این علائم (مانند خستگی، بی‌حوصلگی و بدخلقی) می‌تواند در اثر عوامل متعدد دیگری هم به وجود بیاید، بنابراین ممکن است تشخیص کمبود هورمون تستوسترون در مردان در مراحل اولیه این عارضه، با اشتباه همراه باشد.
عوارض درازمدت کمبود هورمون تستوسترون در مردان چیست؟
علائم ناشی از کمبود هورمون تستوسترون از قبیل ناتوانایی جنسی، فقدان نعوظ کافی و ناباروری مردان می‌تواند منجر به کاهش اعتماد به نفس و بروز افسردگی در بیماران شود. برای کمک به بیمارانی که از این عوارض جانبی رنج می‌برند، جلسات مشاوره حرفه‌ای وجود دارد که بیمار می‌تواند با مشورت پزشک خود و کسب اطلاعات کافی در مورد آن در این جلسات مشاوره شرکت کند. به طور کلی، بیمارانی که از این عارضه رنج می‌برند، بعد از گذراندن دوره درمان و دریافت تستوسترون جایگزین، توانایی جنسی و اعتماد به نفس خود را باز خواهند یافت.
تحقیقات نشان داده است که کمبود هورمون تستوسترون در مردان با افزایش خطر ابتلاء به بیماری‌های قلبی ارتباط دارد (پایین بودن میزان تستوسترون می‌تواند باعث افزایش میزان کلسترول شود). همچنین نتایج تحقیقات انجام شده در این زمینه نشان می‌دهد که میزان تستوسترون در مردانی که از بیماری دیابت نوع 2 رنج می‌برند و یا اضافه وزن دارند، کمتر از حد معمول است. اصلاح سبک زندگی با هدف کاهش وزن و افزایش تحرک می‌تواند باعث افزایش میزان هورمون تستوسترون در مردان مبتلا به دیابت شود.
میزان هورمون تستوسترون در مردان با افزایش سن به طور طبیعی کاهش پیدا می‌کند. در مقالات و رسانه‌ها گاهی از این عارضه با عنوان یائسگی مردان (آندروپوز) نام برده می‌شود. همچنین کمبود تستوسترون می‌تواند باعث مشکل در تمرکز، از دست رفتن حافظه و اختلال در خواب مردان شود. تحقیقاتی که در حال حاضر بر روی این عارضه در جریان است، نشان می‌دهد که کمبود این هورمون فقط در قسمت کوچکی از مردان مسن به وجود می‌آید. اما با این حال، تحقیقات بسیار زیادی در حال انجام است تا به اثرات هورمون تستوسترون در مردان مسن پی برده شود و نیز مشخص شود که آیا درمان این افراد با استفاده از تستوسترون جایگزین، فایده‌ای برایشان دارد یا خیر.
کمبود هورمون تستوسترون چگونه تشخیص داده می‌شود؟
سوابق پزشکی بیمار باید با دقت و با جزئیات کامل مورد بررسی قرار گیرد. آنچه که در این میان اهمیت خاصی دارد، آن است که آیا صفات و خصوصیات مردانه بیمار در زمان تولد کامل بوده است، آیا بیضه‌ها به طور کامل شکل گرفته‌اند و آیا فرایند بلوغ در بیمار در زمانی مشابه با همسالان خود شروع شده است یا خیر. بیمار باید به طور کامل مورد معاینه قرار گیرد و وجود یا عدم وجود بیضه‌ها و اندازه طبیعی آن به دقت تعیین شود و همچنین مشخص گردد که آیا بیضه‌ها به طور صحیح در داخل کیسه بیضه جای گرفته‌اند یا خیر.
بسیاری از علائم مربوط به کمبود هورمون تستوسترون در مردان، فقط منحصر به این عارضه نیستند و ممکن است در اثر چندین بیماری دیگر هم به وجود بیایند. بنابراین در زمان تشخیص کمبود تستوسترون باید آزمایش‌های بیوشیمیایی کاملی بر روی بیمار انجام شود تا میزان تستوسترون در خون بیمار مشخص گردد و بتوان با قطعیت این عارضه را تشخیص داد. برای اندازه‌گیری میزان تستوسترون، از آزمایش خون استفاده می‌شود. در کنار این آزمایش، مقدار چند هورمون دیگر هم با استفاده از یک نمونه خون دوم اندازه‌گیری می‌شود که مهم‌ترین این هورمون‌ها شامل هورمون لوتئوتروفيک، هورمون تحریک کننده فولیکول و هورمون پرولاکتین (که توسط غده هیپوفیز تولید می‌شود) می‌باشد. نتایج این آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کند تا بتواند نوع این عارضه را اعم از اینکه اولیه (تستوسترون پایین و گنادوتروپین‌های بالا) یا ثانویه (تستوسترون پایین و گنادوتروپین‌های طبیعی یا پایین) باشد، تشخیص دهد.
کمبود هورمون تستوسترون در مردان چگونه درمان می‌شود؟
دکتر منشادي، گزينه‌هاي درماني متعددي را براي درمان مشکل کمبود هورمون تستوسترون در مردان، بر اساس تشخيص پزشک و برنامه در نظر گرفته شده براي شما ارائه مي‌نمايد. بعضي از روش‌هاي درماني به زمان طولاني‌تري نياز دارد و در جلسات ويزيت داخل مطب اجرا مي‌شود. ما به روش‌هاي مراقبتي يک به يک و رصد دقيق و کامل مراحل درمان شما اعتقاد داريم. بيماراني که برنامه درمان کمبود تستوسترون را نزد دکتر منشادي شروع کرده‌اند، تغييرات زير را در وضعيت خود گزارش کرده‌اند:
- افزايش سطح انرژي
- افزايش توانايي جنسي
- ميل به تحرک و فعاليت بيشتر در زندگي روزمره
- افزايش توده عضلاني بدن
- کاهش چربي‌هاي دور شکم و پهلو
کمبود تستوسترون کلاسیک
برای درمان کمبود تستوسترون کلاسیک، از جایگزینی تستوسترون با هدف بالا بردن میزان آن در خون بیمار تا رسیدن به حد طبیعی استفاده می‌شود. جزئیات این روش درمانی برای بیماران مختلف متفاوت است و می‌توان آن را بر حسب نیاز اشخاص مختلف تنظیم نمود. هورمون تستوسترون به اشکال مختلفی قابل دسترس است که عبارت است از:
- تستوسترون تزریقی – این شکل از هورمون را می‌توان هر سه تا چهار هفته یک بار و یا هر سه ماه یک بار به درون ماهیچه‌ها تزریق کرد.
- مالیدن ژل تستوسترون بر روی پوست به صورت روزانه (صبح‌ها)
- تستوسترون دهانی – به شکل قرص است و بر روی لثه بالایی در دهان گذاشته می‌شود.
- ایمپلنت تستوسترون – به شکل عدسی‌های کوچکی است که در زیر پوست قرار داده می‌شوند.
تمامی روش‌های درمانی که در بالا به آنها اشاره شد، به صورت سرپایی انجام می‌شود. ابتدا باید با دکتر منشادی در مورد تمامی این روش‌ها مشورت کنید و سپس مناسب‌ترین روش را بر اساس شرایط خاص خود انتخاب کنید. در طول مدت درمان باید به طور مرتب آزمایش خون بدهید تا میزان تستوسترون خون شما اندازه‌گیری شود و در صورت نیاز، دوز مصرفی داروی شما اصلاح شود تا میزان هورمون به حد طبیعی برسد. قرص‌های تستوسترون که از راه دهان مصرف می‌شوند، به دلیل خطر آسیب رساندن به کبد، چندان توصیه نمی‌شوند.
اگر یک بیمار به سرطان پروستات مبتلا باشد، نباید برای او تستوسترون تجویز شود. بنابراین قبل از آنکه مصرف تستوسترون جایگزین را آغاز کنید، باید یک آزمایش خون بدهید و میزان هورمون تولید شده توسط پروستات که PSA (آنتی ژن مخصوص پروستات) نام دارد در خون شما اندازه‌گیری شود (میزان PSA در بیماران مبتلا به سرطان پروستات بالا می‌رود). برای تشخیص سرطان پروستات ممکن است از روش معاینه فیزیکی پروستات (از طریق مجرای پشت) نیز استفاده شود.
کمبود تستوسترون دیررس
در مورد بیمارانی که کمبود تستوسترون دیررس در آنها تشخیص داده شده است، در حال حاضر مدارک و شواهد کافی برای تأیید اینکه مصرف تستوسترون جایگزین از ایمنی و کارایی لازم در درازمدت برخوردار باشد، وجود ندارد. اگرچه چند مورد مطالعه کوتاه مدت نشان داده است که این روش ممکن است در دوره‌های زمانی کوتاه، فوایدی برای این بیماران داشته باشد، اما برای ارزیابی اثرات درازمدت مصرف تستوسترون در بیمارانی که از کمبود دیررس این هورمون رنج می‌برند، لازم است که آزمایش‌های بیشتری، در دوره‌های زمانی طولانی‌تر و بر روی تعداد بسیار زیادتری از این بیماران انجام شود. ابعادی از این بحث که لازم است با دقت و تمرکز بیشتری مورد مطالعه قرار گیرد، شامل ارزیابی تأثیر این روش درمانی بر احتمال بروز بیماری‌های قلبی عروقی، سرطان پروستات و بیماری پُلی‌سیتمی (یک بیماری که در اثر آن، تعداد گلبول‌های قرمز خون به طور غير معمولي بالا می‌رود) می‌باشد.
