متخصصین ما در کلینیک فوق تخصصی دکتر منشادی خدمات تشخیصی و درمانی جامعی را در خصوص اختلالات هیپوفیز ارائه می‌دهند. از جمله مواردی همچون: تومورهای هیپوفیز و اختلالات غده هیپوفیز که در آن غده یا بیش از حد هورمون تولید کرده و یا کمتر از حد طبیعی.
غده هیپوفیز غده‌ای به‌اندازه نخود کوچک است، که نقش عمده‌ای در تنظیم عملکردهای حیاتی بدن و سلامت عمومی آن ایفا می‌کند. این غده را به‌عنوان فرمانده غدد بدن می‌شناسند زیرا فعالیت بسیاری از غدد دیگر و ترشح هورمون‌ها را کنترل می‌نماید.
غده هیپوفیز در کجا واقع شده است؟
غده هیپوفیز غده‌ای کوچک به‌اندازه یک نخود است. این غده در بخشی از استخوان جمجمه به نام ” زین ترکی” واقع شده است. زین ترکی استخوانی توخالی در قاعده جمجمه است که در زیر مغز و پشت پل بینی قرار گرفته است. اگرچه غده هیپوفیز یک غده واحد به نظر می‌رسد، اما در واقع دارای دو بخش مجزا است: غده هیپوفیز قدامی و غده هیپوفیز خلفی. غده هیپوفیز به هیپوتالاموس، بخشی از مغز که فعالیت آن را کنترل می‌کند، متصل شده است. قسمت قدامی غده هیپوفیز از سلول‌های ترشح کننده هورمون متشکل شده است، که توسط رگ‌های خونی بسیار کوتاه به مغز متصل می‌شود. غده هیپوفیز خلفی که در واقع بخشی از مغز محسوب می‌شود، به‌طور مستقیم هورمون‌ها را به جریان خون ترشح می‌کند.
وظیفه غده هیپوفیز چیست؟
غده هیپوفیز به دلیل کنترل بسیاری از فعالیت‌های بدن، “غده فرماندهی” نامیده می‌شود. این غده نیازهای بدن را حس کرده و از طریق پیام‌های شیمیایی دستوراتی را به ارگان‌ها و غدد مختلف سراسر بدن ارسال می‌کند. به دنبال این دستور سلول‌ها عملکرد خود را تنظیم کرده و محیط بدن پایدار می‌گردد. انواعی از هورمون‌ها مانند یک پیک پیغام رسان وارد جریان خون شده و اطلاعات را از غده هیپوفیز به سلول‌های دور دست ارسال می‌کنند. به‌عنوان مثال، غده هیپوفیز هورمون پرولاکتین را ترشح می‌کند، این هورمون تولید شیر را در غدد سینه زنان تحریک می‌نماید. همچنین غده هیپوفیز هورمون‌هایی ترشح می‌کند که بر عملکرد غدد فوق کلیوی، غده تیروئید، تخمدان و بیضه‌ها اثر می‌گذارند. این غده‌ها به‌نوبه خود به تولید هورمون‌های دیگری می‌پردازند، که فعالیت‌های مختلف را تنظیم می‌کنند. از طریق تولید هورمون‌های مختلف، غده هیپوفیز سوخت و ساز بدن، رشد، بلوغ جنسی، تولید مثل، فشار خون و بسیاری دیگر از عملکرد و فرآیندهای حیاتی بدن را کنترل می‌کند.
غده هیپوفیز چه هورمون‌هایی تولید می‌کند؟
هورمون‌های غده هیپوفیز به سایر غدد درون ریز ارسال می‌شوند و در آنجا باعث تحریک و یا مهار تولید هورمون‌های دیگر می‌شوند. به‌عنوان مثال، قسمت هیپوفیز قدامی هورمونی به نام “آدرنوکورتیکو (ACTH)” ترشح می‌کند، این هورمون باعث تولید کورتیزول در غده آدرنال می‌شود. کورتیزول در پاسخ به استرش ترشح می‌شود. قسمت قدامی هیپوفیز پس از دریافت هورمون‌هایی از هیپوتالاموس، اقدام به ترشح و یا توقف هورمون‌ها می‌نماید. به عبارت دیگر هورمون‌های هیپوتالاموس باعث می‌شوند قسمت هیپوفیز قدامی، هورمون خاصی را آزاد و یا متوقف نماید.
هورمون‌های قسمت قدامی هیپوفیز:
- هورمون آدرنوکورتیکو (ACTH): باعث تحریک تولید هورمون‌های غدد آدرنال می‌شود.
- هورمون محرک فولیکولی (FSH): با همکاری LH باعث عملکرد طبیعی تخمدان و بیضه‌ها می‌شوند.
- هورمون رشد (GH): در سال‌های اولیه زندگی، GH برای رشد و حفظ ترکیب بندی بدن سالم در کودکان ضروری می‌باشد. در بزرگ‌سالان، به حفظ توده استخوانی و عضلانی و همچنین توزیع چربی‌ها می‌پردازد.
- هورمون لوتئینی (LH): با همکاری FSH باعث عملکرد طبیعی تخمدان و بیضه‌ها می‌شود.
- پرولاکتین: پرولاکتین باعث تحریک تولید شیر از سینه‌های مادر می‌شود.
- هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH): غده تیروئید را برای تولید هورمون‌های تیروئید تحریک می‌کند.
تعدادی پایانه عصبی از هیپوتالاموس به قسمت خلفی غده هیپوفیز وارد می‌شوند. هیپوتالاموس هورمون‌های خود را به‌طور مستقیم از طریق این اعصاب به قسمت خلفی هیپوفیز ارسال می‌کند. در پی آن لوب خلفی هیپوفیز هورمون‌های خود را ترشح می‌نماید.
هورمون‌های قسمت خلفی غده هیپوفیز
- هورمون ضد ادرار (ADH): این هورمون باعث می‌شود کلیه‌ها آب بیشتری از خون جذب نمایند.
- اکسی توسین: اکسی توسین در انواع فرآیندهای مانند انقباض رحم در هنگام زایمان و تحریک تولید شیر مادر نقش دارد.
بیماری‌ها و اختلالات غده هیپوفیز
غده هیپوفیز غده مهمی در بدن محسوب می‌شود. هورمون‌های آن وظایف متنوعی بر عهده دارند. این هورمون‌ها عملکرد بسیاری از ارگان‌ها و غدد را کنترل می‌نمایند. این امر بدین معنی است که در صورت بروز اختلال در غده هیپوفیز- بسته به اختلالی که در ترشح هورمون‌ها ایجاد می‌شود- ما طیف وسیعی از علائم را خواهیم داشت.
اختلالات غده هیپوفیز معمولاً به 3 دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- شرایطی که در آن غده هیپوفیز، یک یا چند هورمون را بیش از حد معمول تولید می‌کند. مانند: بیماری‌های آکرومگالی، بیماری سندرم کوشینگ و پرولاکتینوما.
- شرایطی که در آن غده هیپوفیز، یک یا چند هورمون را کمتر از حد معمول تولید می‌کند. مانند: کمبود هورمون رشد بزرگ‌سالان، دیابت بی‌مزه و یا کم کاری هیپوفیز.
- شرایطی که در آن شکل و یا اندازه غده هیپوفیز تغییر می‌کند. مانند بیماری سندرم سلا خالی.
ممکن است یک نوع سلول در غده هیپوفیز تقسیم شده و تشکیل یک توده خوش‌خیم کوچک را بدهد که به آن تومور می‌گویند. در نتیجه ممکن است بیمار از هورمون‌های بیش از حدی که این سلول‌ها تولید می‌کنند، رنج ببرد. اگر تومور بسیار رشد کند – حتی اگر هنوز خوش‌خیم باشد – ممکن است سلول‌های اطراف خود را تحت فشار گذاشته و باعث توقف فعالیت آن‌ها شود (کم کاری هیپوفیز). همچنین ممکن است توده به سمت بالا رشد کرده و اعصاب بینایی را تحت تأثیر قرار دهد، بنابراین بیمار ممکن است دچار اختلالت بینایی شود. گاهی اوقات، ممکن است تومور به پهلوها گسترش یابد و باعث دوبینی شود، چرا که اعصابی که حرکات چشم را کنترل می‌کنند، تحت فشار قرار می‌گیرند. باید تأکید کرد که حتی زمانی که این تومورها بزرگ هستند، معمولاً کاملاً خوش‌خیم می‌باشند و بسیار به‌ندرت به سایر نقاط بدن گسترش می‌یابند.
مراقبت‌های جامع برای اختلالات هیپوفیز در کلینیک فوق تخصصی دکتر منشادی
متخصصین غدد ما در خصوص اختلالات پیچیده و نادر غده هیپوفیز، بسیار باتجربه هستند. اختلالاتی که در آن هر یک از هشت هورمون تولیدی توسط غده هیپوفیز می‌تواند دچار تغییر شود،( تولید بیش از حد هورمون‌ها و یا کاهش تولید آن‌ها). ما همچنین مواردی همچون: کم کاری هیپوفیز (کاهش ترشح هورمون‌های غده هیپوفیز)، آکرومگالی (تولید بیش از حد هورمون‌های رشد) و بیماری کوشینگ (ترشح بیش از حد هورمون کورتیزول) را در این مرکز مدیریت و درمان می‌کنیم.
گزینه‌های درمانی
داروها
انواع مختلفی از داروها می‌توانند در رفع مشکلات هیپوفیز مؤثر باشند. برای مثال بیماری پرولاکتینوما (تولید بیش از حد هورمون پرولاکتین)، به‌خوبی به داروهای “آگونیست دوپامین” پاسخ می‌دهد. اگر عمل جراحی نتواند کل تومور غده هیپوفیز را حذف کند، در مواردی همچون آکرومگالی، تومورهای که باعث ترشح بیش از حد TSH می‌شوند و در برخی از موارد بیماری کوشینگ، داروی” آنالوگ سوماتوستاتین” استفاده می‌شود. در برخی از موارد برای کاهش سطح هورمون‌های بیش از حد تولید شده و یا کاهش اندازه تومور دارو تجویز می‌شود. گاهی اوقات ممکن است برای جلوگیری از اثرات ترشح بیش از حد هورمون رشد داروی” پگویسومانت” تجویز گردد.
در بسیاری از موارد، دارو به همراه جراحی و یا پرتودرمانی تجویز می‌شود، و یا ممکن است هم‌زمان بیش از چند دارو برای بیمار تجویز گردد.
هورمون درمانی برای هورمون‌های کاهش یافته
گاهی اوقات وجود تومور باعث کاهش تولید یک هورمون خاص می‌شود. گاهی اوقات نیز در اثر مصرف دارو برای از بین بردن تومور افراد دچار کاهش ترشح هورمون‌ها می‌شوند. برای مثال، جراحی یا پرتو درمانی می‌تواند منجر به کاهش دائمی ترشح هورمون‌ها شود. در این موارد، جایگزین کردن هورمون‌ها بخش مهمی از فرایند درمان محسوب می‌شود. وجود برخی از هورمون‌ها برای زنده ماندن افراد ضروری می‌باشد. در این موارد هورمون‌ها باید به‌سرعت جایگزین شوند.
عمل جراحی
رایج‌ترین شکل جراحی برای برداشتن تومور هیپوفیز، میکرو جراحی ترانساسفنوئیدال می‌باشد. جراح مغز و اعصاب تومور غده هیپوفیز را از طریق بینی و از طریق حفره سینوس اسفنوئید، را خارج می‌کند. با استفاده از این مسیر طبیعی، نیازی نیست جراح جمجمه فرد را شکاف دهد. با استفاده از یک میکروسکوپ جراحی و ابزارهای خاص، جراحی با خیال راحت تومور را بدون آسیب رساندن به اطراف غده هیپوفیز خارج می‌کند.
پرتو درمانی
برای درمان تومور غده هیپوفیز با اشعه، بسته به‌اندازه و محل تومور ممکن است پزشکان از تکنیک‌های مختلفی استفاده کنند. در پرتو درمانی متداول، ناحیه گسترده‌ای از داخل و اطراف تومور در معرض اشعه قرار می‌گیرند. معمولاً روزانه به مدت چند هفته درمان ادامه می‌یابد. ممکن است روش‌های درمانی “پرتو جراحی”، مانند چاقوی گاما و پرتوهای پروتون نیز در این موارد استفاده گردد. پرتودرمانی به‌تدریج اثر خود را می‌گذارد و ممکن است بیمار برای بهبودی به شش ماه الی چند سال زمان نیاز داشته باشد. به همین دلیل پرتودرمانی معمولاً با سایر روش‌های درمانی ترکیب می‌شود تا اندازه تومور و ترشح هورمون‌ها درمان گردد.
