پانکراس عضوی است که در شکم واقع شده است. این عضو در تبدیل کردن غذا به سوخت نقش مهمی ایفا می‌کند. پانکراس دو عملکرد اصلی دارد: عملکرد برون‌ریز که به عمل هضم غذا کمک می‌کند و عملکرد درون‌ریز که به تنظیم قند خون کمک می‌کند.
دکتر منشادی طیف گسترده‌ای از بیماران مبتلا به اختلالات پانکراس، از سرطان و تومورهای خوش‌خیم گرفته تا ملتهب شدن پانکراس را درمان می‌کند. بیماران ما این فرصت را دارند که در تحقیقاتی که به آنها آزمایش‌های بالینی می‌گویند شرکت کنند تا آخرین و جدیدترین روش‌های درمان روی آنها تست شود.
هدف اصلی ما، پیشبرد مراقبت از بیماران مبتلا به بیماری‌های پانکراس از طریق پیشگیری، تشخیص به موقع و معالجه افراد است.
محل قرار گرفتن پانکراس
پانکراس در پشت معده، سمت چپ قسمت بالای آن قرار گرفته است. این عضو توسط اعضای دیگر شامل روده کوچک، کبد و طحال احاطه شده است. پانکراس حالت اسفنجی مانند دارد، طول آن حدود 15 تا 25 سانتی‌متر است، مانند یک گلابی تخت یا یک ماهی که به صورت افقی قرار داده شده است می‌باشد و در طول شکم کشیده شده است.
بخش گسترده‌ای از این عضو که به آن سر پانکراس می‌گویند، به سمت مرکز شکم قرار گرفته است. دهانه پانکراس در مکانی که معده به قسمت ابتدایی روده کوچک متصل است قرار گرفته است. اینجا مکانی است که معده غذای هضم شده را به روده کوچک تخلیه می‌کند و پانکراس آنزیم‌های گوارشی را روی این غذاهای هضم شده می‌ریزد.
بخش مرکزی پانکراس، گردن یا بدنه نامیده می‌شود. انتهای نازک پانکراس که به سمت چپ کشیده شده است، دُم نامیده می‌شود.
چندین عروق خونی بزرگ پانکراس را احاطه کرده‌اند که خون پانکراس و دیگر اعضای شکم را تأمین می‌کنند، ازجمله: شریان میان روده‌ای بالایی، ورید میان روده‌ای بالایی، سیاهرگ باب کبد و محور شکمی.
تقریباً تمام بافت پانکراس (95 درصد) شامل بافت درون‌ریز است که برای هضم غذا آنزیم تولید می‌کند. بافت باقی‌مانده (5 درصد) متشکل از سلول‌های درون‌ریز است. این دسته از سلول‌ها شبیه انگور هستند و هورمون‌هایی تولید می‌کنند که قند خون و ترشحات پانکراس را تنظیم می‌کنند.
وظایف پانکراس
یک پانکراس سالم در زمان مناسب و در مقادیر مناسب مواد شیمیایی صحیح تولید می‌کند تا غذاهایی را که می‌خوریم هضم کند.
عملکرد برون‌ریز
پانکراس شامل غدد برون‌ریزی است که آنزیم‌هایی تولید می‌کنند که برای عمل هضم مهم هستند. این آنزیم‌ها محتوی تریپسین (trypsin) و کیموتریپسین (chymotrypsin) است برای هضم پروتئین؛ محتوی آمیلاز (amylase) است برای هضم کربوهیدرات‌ها؛ و محتوی لیپاز (lipase) است برای تجزیه چربی‌ها. هنگامی که غذا وارد معده می‌شود، ترشحات پانکراس به سیستم مجاری منتشر می‌شوند که در مجرای اصلی پانکراس به اوج خود می‌رسد. مجرای پانکراس به مجرای صفراوی مشترک متصل می‌شود تا اثنی عشر، که در بخش اول روده کوچک قرار گرفته است، را شکل دهد. مجرای صفراوی مشترک از کبد و کیسه صفرا سرچشمه می‌گیرد و ماده گوارشی مهمی به نام صفرا تولید می‌کند. ماده پانکراس و صفرا که به اثنی عشر منتشر می‌شوند، به بدن کمک می‌کنند تا چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌ها را هضم کند.
هورمون‌های تولیدشده توسط پانکراس
پانکراس یک غده‌ی بزرگ کشیده شده واقع در پشت معده است. این غده در نزدیکی اثنی عشر (قسمت ابتدایی روده کوچک) قرار دارد. پانکراس به عنوان بخشی از سیستم گوارش و همچنین سیستم غدد درون‌ریز در نظر گرفته می‌شود. عملکرد اصلی آن در فرایند گوارش، تولید آنزیم‌های گوارشی است که به تجزیه غذای خورده شده کمک می‌کند.
پانکراس به عنوان بخشی از سیستم غدد درون‌ریز، هورمون‌های مهمی تولید می‌کند که به حفظ سطح طبیعی قند خون کمک می‌کنند.
هورمون‌هایی که توسط پانکراس تولید می‌شوند عبارتند از گلوکاگون، انسولین، سوماتوستاتین و پلی پپتید پانکراسی.
وظایف هورمون‌های پانکراسی
گلوکاگون
این هورمون پانکراسی به بالا بردن سطح قند خون کمک می‌کند. وقتی که سطح قند خون افت می‌کند، پانکراس گلوکاگون تولید می‌کند که این هورمون کبد را تحریک می‌کند تا گلوکز بیشتری تولید کند. در نتیجه سطح قند خون به حالت طبیعی باز می‌گردد.
انسولین
انسولین به پایین آوردن سطح قند خون کمک می‌کند. این هورمون مهم به انتقال گلوکز به سلول‌های مختلف بدن کمک می‌کند. پانکراس در پاسخ به افزایش سطح قند خون انسولین تولید می‌کند. علاوه بر این، انسولین در تبدیل گلوکز به گلیکوژن نیز کمک می‌کند. گلیکوژن در کبد ذخیره می‌شود تا در آینده مورد استفاده قرار گیرد.
سوماتوستاتین
هورمون سوماتوستاتین بسته به نیاز بدن، به توقف انتشار انسولین و یا گلوکاگون به خون کمک می‌کند. علاوه بر این، جذب مواد مغذی در روده کوچک را کُند می‌کند.
پلی پپتید پانکراسی
این هورمون مانع از ترشح هورمون سوماتوستاتین می‌شود. همچنین مانع از انقباض جداره کیسه صفرا و ترشح آنزیم‌های گوارشی توسط پانکراس می‌شود.
بیماری‌های پانکراس
- دیابت نوع 1: سیستم ایمنی بدن حمله می‌کند و سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس را از بین می‌برد. در این شرایط برای کنترل قند خون به تزریق مادام‌العمر انسولین نیاز است.
- دیابت نوع 2: پانکراس توانایی تولید و ترشح مناسب انسولین را از دست می‌دهد. همچنین بدن نسبت به انسولین مقاوم می‌شود و قند خون افزایش می‌یابد.
- فیبروز کیستیک: یک اختلال ژنتیکی است که سیستم‌های چندگانه بدن ازجمله ریه و پانکراس را تحت تأثیر قرار می‌دهد و اغلب منجر به مشکلات گوارشی و دیابت می‌شود. (در این بیماری الیاف پانکراس ورم می‌کنند که موجب بد کار کردن این عضو و عفونت دستگاه تنفسی می‌گردد).
- سرطان پانکراس: پانکراس سلول‌های مختلفی دارد که هرکدام می‌تواند منجر به یک نوع تومور متفاوت شود. رایج‌ترین نوع این تومورها از سلول‌هایی که در مجرای پانکراس قرار دارند، ناشی می‌شوند. از آنجا که معمولاً هیچ علائم اولیه‌ای وجود ندارد، سرطان پانکراس (سرطان لوزالمعده) اغلب تا زمانی که به وجود آن پی برده شود پیشرفت می‌کند.
- التهاب پانکراس (پانکراتیت): پانکراس ملتهب می‌شود و توسط مواد شیمیایی گوارشی خودش آسیب می‌بیند. این عارض می‌تواند به تورم و مردن بافت پانکراس منجر شود. اگرچه مصرف الکل و سنگ کیسه صفرا می‌تواند به بروز این عارض کمک کند اما علت اصلی آن هنوز ناشناخته است.
- کیست کاذب پانکراس: پس از یک دوره التهاب پانکراس، احتمال تشکیل یک کیسه پر از مایع که کیست کاذب نام دارد وجود دارد. ممکن است این کیست کاذب خود به خود برطرف شود یا ممکن است به برای تخلیه کردن آن به عمل جراحی نیاز باشد.
- تومور سلول‌های پانکراس: سلول‌های تولیدکننده هورمون در پانکراس به صورت غیرطبیعی تکثیر می‌شوند و یک تومور خوش‌خیم یا سرطانی ایجاد می‌کنند. این تومورها هورمون بیش از حد تولید می‌کنند و سپس آنها را به خون انتشار می‌دهند. نمونه‌هایی از تومورهای سلول‌های پانکراس عبارتند از گاسترینومس، گلوکاگونومس و انسولینومس.
- بزرگ شدن پانکراس: ممکن است بزرگ شدن پانکراس مشکلی به وجود نیاورد. ممکن است شما پانکراسی داشته باشید که بزرگ‌تر از حد معمول باشد ولی مشکلی نداشته باشید. این عارضه می‌تواند ناشی از وجود یک اختلال آناتومیک باشد؛ اما ممکن است دلایل دیگری برای بزرگ شدن پانکراس وجود داشته باشد که در این صورت به درمان نیاز دارد.
