کلینیک فوق تخصصی دکتر منشادی یکی از معدود مراکز ایرانی است که برنامه درمانی مخصوص دیابت بارداری را ارائه می‌دهد. ماموریت ما در مرکز دیابت بارداری، افزایش آگاهی مادر و اطرافیان وی در این زمینه و آموزش مراقبت‌های فردی و توانمندسازی بیمار در مدیریت این عارضه است.
بانوان مبتلا به دیابت بارداری و همچنین جنین در رحم باید در دوران حاملگی تحت مراقبت‌های ویژه قرار بگیرند. متخصصان کلینیک با اتکا به دانش و تجربه خود آماده کمک به مادران هستند. خدمات زیر در کلینیک فوق تخصصی دکتر منشادی ارائه می‌شود:
- مشاوره پیش از بارداری برای بانوان مبتلا به دیابت
- برنامه مدیریت و آموزش دیابت شروع شده
- برنامه مدیریت دیابت بارداری ملیتوس (GDM)
- برنامه دیابت بارداری پس از زایمان
دیابت بارداری گاهی در دوران بارداری یعنی زمانی بروز می‌یابد که میزان گلوکز خون (قند خون) مادر بسیار بالا است. بالا رفتن میزان قند خون در دوران بارداری، چنانچه درمان نشود، مشکلاتی را برای نوزاد ایجاد می‌کند. خوشبختانه چون پزشکان در مورد کنترل کردن دیابت بارداری کاملاً حساس و گوش به زنگ هستند، این بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده می‌شود و به خوبی مدیریت می‌گردد. با داشتن برنامه درمانی می‌توان دوران بارداری را به خوبی پشت سر گذاشت و سلامت نوزاد را تضمین کرد.
علائم دیابت بارداری
مادران مبتلا به دیابت بارداری غالباً با علائم مشخصی روبرو نمی‌شوند. دیگر گونه‌های دیابت، مانند دیابت نوع یک یا دیابت نوع دو، با علائمی چون تشنگی همراه هستند، اما چنین علائمی به سختی در دیابت بارداری قابل ملاحظه می‌گردد.
از آنجایی که این عارضه غالباً بدون علامت است، انجام آزمایش خون به منظور بررسی میزان قند خون در دوران بارداری بسیار مهم است. پزشک غالباً دستور انجام این آزمایش را جهت تشخیص دیابت بارداری در بازه زمانی هفته‌های بیست و چهارم تا بیست و هشتم می‌دهد.
علت‌ها و دلایل دیابت بارداری
دیابت بارداری زمانی بروز می‌یابد که بدن نتواند هورمون انسولین کافی را در دوران بارداری تولید کند. هورمون‌های آزاد شده توسط جفت باعث افزایش قند خون در دوران بارداری می‌شود. جفت هورمونی به نام لاکتوژن جفتی انسانی (HPL ) یا سوماتوماموتروپین مزمن انسانی (HCS) تولید می‌کند. این هورمون شبیه به هورمون رشد است و بر رشد نوزاد تاثیر می‌گذارد، اما در واقع متابولیسم مادر و چگونگی فرایندهای انجام گیرنده روی چربی‌ها و کربوهیدارت‌ها را تغییر می‌دهد. هورمون لاکتوژن جفتی قند خون مادر را افزایش می‌دهد و حساسیت بدن وی را نسبت به انسولین کاهش می‌دهد و بدن دیگر نمی‌تواند به نحو مناسب از انسولین استفاده کند. چنانچه بدن نتواند از انسولین به خوبی استفاده کند، میزان قند خون بالا میرود. چون هورمون HPL میزان قند خون را افزایش می‌دهد، نوزاد می‌تواند مواد مغذی کافی را از گلوکز اضافی موجود در خون دریافت کند.
در هفته پانزدهم، تولید هورمون دیگری به نام هورمون رشد جفتی انسانی افزایش می‌یابد که بر میزان قند خون مادر تاثیر می‌گذارد. این هورمون میزان گلوکز خون مادر را تنظیم می‌کند و شرایطی فراهم می‌آورد که نوزاد همچنان مواد مغذی کافی دریافت کند. بااین حال هورمون رشد موجب افزایش بیش از حد قند خون مادر می‌شود.
عامل‌های خطر دیابت بارداری
عامل‌های خطر گوناگونی وجود دارد که احتمال ابتلا به دیابت بارداری را افزایش می‌دهد:
- سن: مادران بالای 25 سال بیش از دیگران در معرض ابتلا به این بیماری هستند.
- وزن: مادران دارای اضافه وزن (با شاخص توده بدنی یا BMI بالاتر از 25) بیشتر مستعد ابتلا به این عارضه هستند.
- نژاد/ قومیت: دیابت بارداری در میان بعضی گروه‌های قومی مانند امریکایی‌های آفریقایی تبار، بومیان آمریکایی، دو رگه‌های آسیایی امریکایی، اهالی امریکای لاتین و جزایر اقیانوس آرام شیوع بالاتری دارد.
- سابقه خانوادگی
- پیش دیابت: پیش دیابت در حققیت پیش تشخیص دیابت است. در این حالت اگرچه گلوکز خون بالا است، اما افزایش آن به قدری نیست که دیابت محسوب شود. چنانچه مادری مبتلا به پیش دیابت باشد، احتمال این که در دوران بارداری مبتلا به دیابت بارداری شود نیز بالا است.
- ابتلا به دیابت بارداری در بارداری‌های پیشین
تشخیص دیابت حاملگی
دیابت بارداری با بررسی میزان گلوکز خون تشخیص داده می‌شود. پزشک پیش از آزمایش در قالب بخشی از غربالگری معمول دیابت بارداری وجود عامل‌های خطر را بررسی می‌کند. چنانچه احتمال ابتلا به دیابت بالا نباشد، اکثر پزشکان میزان قند خون را در نیمه دوم بارداری، یعنی بین هفته‌های بیست و چهارم تا بیست و هشتم، اندازه‌گیری می‌کنند.
تاثیر دیابت بارداری بر نوزاد
مادران مبتلا به دیابت بارداری باید میزان قند خون را با دقت و به طور مرتب چک کنند. چنانچه قند خون به خوبی کنترل نشود و قند خون به مدت طولانی بسیار بالا باشد، مشکلاتی برای نوزاد ایجاد خواهد شد.
البته تشخیص دیابت بارداری لزوماً به این معنا نیست که نوزاد حتماً دچار تمام عوارض یا حتی یک مورد از آن‌ها می‌شود. منظور ما اتفاق‌هایی است که ممکن است اگر دیابت بارداری مدیریت نشود، برای نوزاد پیش بیاید.
چگونگی تاثیرگذاری دیابت بارداری بر نوزاد هنگام تولد و بلافاصله پس از تولد شامل موارد زیر می‌شود:
- رشد بیش از اندازه (ماکروزومی)
- پایین بودن قند خون (هیپوگلایسمی)
- تنفس دشوار (سندرم دیسترس یا زجر تنفسی)
البته ممکن است کودک در سال‌های آتی به دلیل ابتلای مادر به دیابت بارداری با مشکلات دیگری روبرو شود یا مبتلا به دیابت نوع دو گردد.
درمان دیابت بارداری و حاملگی
کنترل قند خون و جلوگیری از افزایش آن نکته اصلی درمان دیابت بارداری و حاملگی است. مادر با تغذیه مناسب، ورزش و احتمالاً مصرف انسولین یا داروهای دیگر می‌تواند قند خون را کنترل کند. البته تمام مادران مبتلا به این عارضه مجبور به مصرف دارو یا انسولین نیستند.
- تغذیه مناسب: متخصص تغذیه برنامه غذایی مناسب برای مادر و نوزاد را تهیه می‌کند، تغذیه قبل از بارداری در سلامت مادر و کودک بعد از تولد نوزاد نقش بسزایی دارد .در واقع نقش متخصص تغذیه و دستورالعمل‌های وی در تغذیه دیابت بارداری و درمان مادر بسیار مهم است.
- ورزش: بدن هنگام ورزش کردن قند بیشتری مصرف می‌کند، بنابراین با ورزش می‌توان قند خون را پایین آورد. ضمناً نیاز بدن به انتقال گلوکز زمان ورزش کردن کاهش می‌یابد، به بیان دیگر، مقاومت انسولینی بدن کم می‌شود.
- دارو: چنانچه رژیم غذایی و ورزش پس از یک تا دو هفته تاثیر چندانی بر کنترل دیابت بارداری نداشته باشد، دارو تجویز می‌شود. البته این زمانبندی متفاوت است و به میزان قند خون بستگی دارد.
چند نوع داروی متفاوت در دسترس است که تجویز و انتخاب آن با توجه به موارد زیر صورت می‌گیرد:
- بیشترین تاثیر در کنترل قند خون
- مناسب بودن دارو برای بیمار
داروهای متداول درمان دیابت بارداری و حاملگی عبارت‌اند از:
- انسولین
- قرص متفورمین
انسولین
در صورت مقاومت انسولینی، یعنی واکنش نشان ندادن بدن به انسولین، باید انسولین تزریق شود تا اطمینان حاصل گردد که بدن انسولین کافی را برای پایین آوردن قند خون در اختیار دارد. انسولین گونه‌های مختلفی دارد که به صلاح‌دید پزشک گونه مناسب برای بیمار تجویز می‌شود:
- انسولین سریع الاثر: این نوع انسولین معمولاً بلافاصله قبل یا بعد از وعده غذایی تزریق می‌شود. همان طور که از نام آن برمی‌آید، تاثیرگذاری سریعی دارد، اما ماندگاری اثر آن بالا نیست.
- انسولین پایه: این نوع انسولین قبل از خوابیدن یا هنگام بیدار شدن تزریق می‌شود تا میزان قند خون را بین وعده‌های غذایی ثابت نگه دارد.
مصرف انسولین در دوران بارداری ایمن است، بااین حال باید میزان گلوکز خون به دقت کنترل شود.
عامل‌های خوراکی هیپوگلایسمی
در بعضی موارد برای مادران مبتلا به این عارضه عامل خوراکی هیپرگلایسمی به نام متفورمین در کنار انسولین یا به جای آن تجویز می‌شود. این داروها بلعیده می‌شود تا قند خون را پایین بیاورد.
مصرف متفورمین با اثرهای جانبی زیر همراه است:
- حالت تهوع
- استفراغ
- اسپاسم معده و اسهال
زایمان در صورت ابتلا به دیابت بارداری
پزشک هنگام زایمان میزان قند خون را کنترل می‌کند؛ اگر قند خون در طول زایمان بسیار بالا باشد، ممکن است واکنش نوزاد آزاد کردن انسولین بیشتر باشد. پی‌آمد این واکنش نوزاد به قند خون بالا ، افزایش احتمال ابتلای نوزاد به هیپوگلایسمی (قند خون پایین) پس از تولد است. در صورت بیش از اندازه بزرگ بودن نوزاد باید عمل سزارین انجام شود.
بهبود دیابت بارداری
دیابت بارداری عموماً پس از زایمان بهبود می‌یابد. پزشک حدود 6 هفته پس از زایمان قند خون را کنترل می‌کند تا مطمئن شود که قند خون مجدداً در بازه طبیعی قرار دارد.
بااین حال مادری که یک بار به دیابت بارداری مبتلا شده باشد، به احتمال زیاد در بارداری‌های آتی نیز دچار این مشکل می‌شود. به علاوه چنین مادرانی بیشتر مستعد ابتلا به دیابت نوع 2 هستند.
دیابت بارداری و رژیم غذایی
مواد غذایی مفید
شاید به نظر عجیب بیاید، اما مادران مبتلا به دیابت بارداری مجبور به رعایت رژیم غذایی خاصی نیستند؛ تنها بسته به رژیم غذایی معمول خود باید مواد غذایی معینی را بیشتر یا کمتر مصرف کنند.
تمام کربوهیدرات‌ها بر میزان قند خون اثر دارند، بنابراین مادر باید به میزان مواد غذایی مصرفی در رژیم غذایی دیابتی توجه کند. خوردن مواد مغذی حاوی کربوهیدارت مانند غذاهای نشاسته‌ای غلات کامل، میوه و سبزیجات و لبنیات مفید است. متخصص تغذیه بیمار را از چگونگی تاثیرگذاری کربوهیدرات‌ها بر قند خون آگاه می‌کند و معمولاً توصیه می‌کند که:
- کربوهیدرات کمتری خورده شود.
- منابع بهتری از کربوهیدرات انتخاب شود.
- به یک باره کربوهیدرات زیادی مصرف نشود.
پرهیز غذایی
از خوردن غذاهایی با برچسب “دیابتی” یا “مناسب برای بیماران دیابتی” باید خودداری شود؛ چون کالری و چربی چنین غذاهایی مانند غذاهای دیگر است و تاثیر نامطلوبی بر میزان گلوکز خون دارد.
ماهی برای سلامت مادر و رشد نوزاد مفید است، بنابراین مصرف منظم آن توصیه می‌شود. معمولاً پیشنهاد می‌شود که هر هفته حداقل دو تکه ماهی (هر تکه حدود 140 گرم) شامل یک یا دو تکه ماهی چرب مانند قزل‌آلا یا سالمون، ساردین، خال مخالی و شاه ماهی میل شود. ماهی چرب به ویژه برای سلامت قلب مفید است، اما بهتر است مصرف آن به دو تکه در هفته محدود شود. ماهی‌های دارای جیوه بیشتر، مانند شمشیر ماهی، کوسه و نیزه ماهی، باید از رژیم غذایی خارج شود و مصرف ماهی تون محدود شود.
همچنین از خوردن گونه‌های خاصی از پنیر، تخم مرغ خام، گوشت نپخته، جگر سیاه و شیر غیرپاستوریزه باید خودداری شود. میوه و سبزی را نیز باید پیش از مصرف کاملاً شست تا تمام آلودگی‌ها و خاک روی آن پاک شود.
گر چه بسیاری از زوج‌ها در پاسخ به این سوال که پسر می‌خواهید یا دختر، طوطی وار می‌گویند:”ما فقط یک نوزاد سالم می‌خواهیم “، اما زوج‌هایی هم هستند که فقط جنسیت خاصی را می‌خواهند. اینکه اولویت دادن به جنسیت پسر به دلیل داشتن فرزند دختر و یا صرفاً برای حفظ یک نام باشد و یا تمایل به داشتن یک دختر برای لباس پوشاندن و بازی کردن با او باشد، فرقی نمی‌کند. به هر حال، انتخاب جنسیت به طور فزاینده‌ای محبوب و متداول شده است. با وجود روشهای تشخیص قدیمی که در تعیین یک جنسیت به شما “کمک” می‌کند، روشهای علمی نیز برای این کار وجود دارد. یکی از این روش‌ها تعیین جنسیت با تغذیه قبل از بارداری است.
