متفورمین، گلی بنگلامید و دیگر داروهای دیابت؛عوارض و نحوه مصرف

دیابت شرایطی است که با افزایش سطح گلوکز (قند) خون در بدن همراه است. این شرایط زمانی ایجاد می‌شود که بدن نتواند انسولین مورد نیاز خود را مشابه حالت عادی تولید کرده یا مصرف نماید. در حقیقت انسولین ماده‌ای است که به بدن برای مصرف قند مواد غذایی کمک می‌کند.

دیابت به دو نوع مختلف دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2 تفکیک می‌شود. افراد مبتلا به هر دو حالت این بیماری‌ها نیاز به مصرف دارو برای نگه داشتن سطح مناسب قند خون خود دارند. به این ترتیب انواع داروهای مورد استفاده برای این مشکل به نوع دیابت بیمار بستگی خواهد داشت. این مطب برای ارائه اطلاعات مورد نیاز درباره انواع داروهای مصرفی برای هر دو نوع دیابت در نظر گرفته شده و می‌تواند شما را با انواع داروهای موجود در این حوزه آشنا نماید.

داروهای قابل استفاده برای دیابت نوع 1

روش درمان دیابت نوع 1 همیشه با تزریق انسولین برای حفظ سطح انسولین بدن و نیز کنترل کردن سطح مناسب قند خون همراه است.

دیابت نوع 1 همیشه با تزریق انسولین درمان می‌شود. به این منظور اکثر بیماران تزریق انسولین را خود انجام می‌دهند.

داروهای مبتنی بر انسولین

داروهای مبتنی بر انسولین معمولاً از طریق تزریق توسط خود بیمار در زیر پوست به بدن وارد شده یا در هنگام بستری شدن فرد در بیمارستان، به صورت مستقیم به خون وی وارد می‌شوند. علاوه بر این امکان مصرف انسولین به صورت پودر مخصوص از طریق استنشاق نیز وجود دارد.

تزریق انسولین با توجه به سرعت واکنش بیمار به تزریق، حداکثر اثربخشی، و طول مدت دوام و ماندگاری نتایج در بین افراد متفاوت می‌باشد. در این شرایط هدف از تزریق انسولین شبیه‌سازی عملکرد انسولین در بدن در طول روز و نیز بازیابی متابولیسم عادی بدن می‌باشد. جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره انواع انسولین و نحوه صحیح تزریق آن کلیک کنید.

سایر داروهای قابل استفاده برای دیابت نوع 1

گاهی اوقات برای افراد مبتلا به دیابت نوع 1 از متفورمین استفاده می‌شود، اما این دارو عمدتاً برای درمان دیابت نوع 2 مناسب می‌باشد. علاوه بر این، داروهای زیر ممکن است برای دیابت نوع 1 استفاده شده و همگی جزء روش‌های درمان غیر انسولینی طبقه‌بندی می‌شوند:

• داروهای اینکرتین میمتیک (incretin mimetics) در واقع داروهایی هستند که برای شبیه‌سازی عملکرد هورمون اینکرتین مورد استفاده قرار می‌گیرند. این داروها می‌توانند باعث تحریک تولید انسولین توسط بدن پس از غذا خوردن شوند. برای مثال از این داروها می‌توان از اگزنتاید (exentide) شامل بیتا (byetta) و بیدورئون (bydureon)، لیررگلوتاید (liraglutide) مثل ویکتوزا (vicoza)، و دولاگلوتاید (dulaglutide) مثل ترولیسیتی (trulicity) نام برد.
• آمیلین آنالوگ (amylin analogs): پراملینتاید (pramlintide) مثل سیملین (symlin) باعث تحریک تولید یک هورمون دیگر به نام هورمون آمیلین در بدن می‌شود که می‌تواند نقش موثر در کنترل قند خون داشته باشد.
• گلوکاگون (glucagon) برای بازگشت سطح قند خون به حالت عادی پس از کاهش زیاد آن در نتیجه مصرف انسولین مورد استفاده قرار می‌گیرد.

داروهای قابل استفاده برای دیابت نوع 2

افراد مبتلا به دیابت نوع 2 فقط از انسولین در زمانی استفاده می‌کنند که سایر روش‌های درمانی بر روی آن‌ها اثربخشی لازم را نداشته باشند.

علاوه بر این داروی انسولین می‌تواند برای کنترل سطح قند خون در موارد ابتلا به دیابت نوع 2 مورد استفاده قرار گیرد، اما این  روش فقط زمانی استفاده می‌شود که سایر درمان‌ها از اثربخشی لازم برخوردار نباشند. خانم‌های مبتلا به دیابت نوع 2 در صورت بارداری ممکن است بتوانند از این دارو برای کاهش تاثیرات ناشی از دیابت بر وضعیت جنین خود استفاده نمایند.

برای افرادی که سطح قند خون آن‌ها علیرغم تغییرات ایجاد شده در سبک زندگی باز هم بالا است، می‌توان از داروهای غیرانسولینی برای کاهش قند خون طبق توصیه پزشک استفاده کرد. این داروها اغلب به صورت خوراکی بوده و در ادامه مورد بررسی قرار گرفته‌اند. گاهی اوقات لازم است بیمار ترکیبی از این داروها را برای دستیابی به نتایج بهتر مورد استفاده قرار دهد. در صورتی که لازم باشد از دو یا چند روش درمان برای کنترل قند خون استفاده شود، بهتر است از تزریق انسولین برای کنترل شرایط استفاده گردد.

متفورمین

متفورمین معمولاً اولین دارویی است که برای درمان دیابت نوع 2 مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو دارای تاثیر خاص بر کاهش قند خون آزاد شده از کبد در جریان خون است. این دارو همچنین می‌تواند واکنش سلول‌های بدن را به انسولین بهبود بخشد.

متفورمین برای افرادی بیشتر توصیه می‌شود که در معرض ریسک بالای ابتلا به دیابت نوع 2 قرار دارند و علیرغم تغییرات ایجاد شده در سبک زندگی، سطح قند خون آن‌ها هنوز نامناسب بوده و به سمت دیابت نوع 2 در حال پیشرفت است.

در صورتی که شما اضافه وزن دارید، احتمالاً در صورت ابتلا به دیابت برای شما مصرف داروی متفورمین تجویز می‌شود. به این ترتیب برخلاف سایر داروهای مورد استفاده برای درمان دیابت نوع 2، مصرف متفورمین نباید باعث افزایش وزن شما شود.

به هر حال، مصرف متفورمین گاهی اوقات می‌تواند عوارض جانبی خفیف برای فرد همچون حالت تهوع و اسهال به همراه داشته باشد و در مواقعی که بیمار دچار نارسایی کلیه باشد، نباید از این دارو برای درمان دیابت وی استفاده شود.

سولفونیلوریا (sulphonylureas)

مصرف این داروها می‌تواند باعث افزایش تولید انسولین توسط غده پانکراس شود. برای مثال از این داروها می‌توان از موارد زیر نام برد:

• گلیبنکلاماید (glibenclamide)
• گلیکلازاید (gliclazide)
• گلیمپیراید (glimepiride)
• گلیپیزاید (glipizide)
• گلیکویدون (gliquidone)

احتمالاً برای بیمار یکی از این داروها در مواقعی تجویز می‌شود که نتوان برای کنترل شرایط از داروی متفورمین استفاده کرد یا بیمار دچار اضافه وزن نباشد. علاوه بر این، گاهی اوقات ممکن است از داروهای سولفونیلوریا به همراه متفورمین در زمانی استفاده شود که استفاده تنها از متفورمین نتواند میزان قند خون را به تنهایی کنترل کند.

سولفونیلوریا می‌تواند با افزایش مقدار ترشح انسولین ریسک ابتلا به هیپوکسمی (hypoglycaemia) یا فشار خون پایین را به‌طور مشخص افزایش دهد. مصرف این داروها همچنین دارای عوارض جانبی شامل افزایش وزن، حالت تهوع و اسهال است.

پیوگلیتازون (pioglitazone)

پیوگلیتازون یک نوع خاص از داروهای تیازولیدین دیون (TZD) است که باعث می‌شود سلول‌های بدن حساسیت بیشتری به مصرف انسولین داشته و به این ترتیب بخش بیشتری از گلوکز از جریان خون خارج شود. این داروها معمولاً به همراه متفورمین یا سولفونیلوریا یا هر دوی این داروها مصرف می‌شود. مصرف این داروها می‌تواند افزایش وزن و ورم قوزک پا (ادما) را برای بیمار به همراه داشته باشد. توجه داشته باشید در صورت ابتلا به نارسایی قلبی یا ریسک بالای شکستگی استخوان نباید از پیوگلیتازون استفاده شود.

گلیپتین‌ها (Gliptins) یا مهارکننده‌های DPP-4

این داروها به‌طور طبیعی از فرآیند طبیعی تجزیه یک هورمون خاص به نام 1-GLP جلوگیری می‌کنند. این هورمون می‌تواند به بدن در تولید انسولین مورد نیاز در واکنش نسبت به سطح بالای قند خون کمک نماید. با این وجود این هورمون به سرعت تجزیه می‌شود. به این ترتیب با جلوگیری از فرآیند تجزیه این هورمون، داروهای گلیپتین (لیناگلیپتین (linagliptin)، ساکساگلیپتین (saxagliptin)، سیتاگلیپتین (sitagliptin) و ویلداگلیپتین (vildagliptin)) می‌توانند از سطوح بالای قند خون جلوگیری کرده و به‌طور همزمان باعث کاهش زیاد قند خون بیمار نشوند.

معمولاً زمانی مصرف این دارو برای افراد توصیه می‌شود که بیمار امکان مصرف سولفونیلوریا یا گلیتازون را نداشته باشد. علاوه بر این در برخی شرایط خاص ممکن است از این دارو به همراه سولفونیلوریا یا گلیتازون برای بیمار استفاده شود. مصرف این دارو نمی‌تواند تاثیر مشخص بر افزایش وزن داشته باشد.

داروهای مهارکننده 2SGLT

این داروها می‌تواند مقدار خارج شدن و دفع قند خون در ادرار را افزایش دهد. از این داروها معمولاً برای درمان دیابت نوع 2 و در مواقعی استفاده می‌شود که داروهای متفورمین و مهارکننده‌های 4-DPP برای فرد مناسب نباشند. سه داروی مهارکننده 2SGLT به شرح زیر هستند:

• داپاگلیفلوزین (dapagliflozin)
• کاناگلیفلوزین (canagliflozin)
• امپاگلیفلوزین (empagliflozin)

هر یک از این داروها ممکن است به میزان یک قرص در هر روز برای بیمار تجویز شوند. مهم‌ترین عارضه جانبی مصرف این دارو ریسک بالاتر عفونت آلت تناسلی و نیز عفونت ادرار است. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه می‌توانید به وب‌سایت انجمن ملی سلامت و مراقبت برتر (NICE) مراجعه کنید.

داروهای آگونیست 1-GLP

این داروها عملکرد مشابه هورمون طبیعی 1-GLP دارند. در واقع این داروها از طریق تزریق به بدن بیمار وارد شده و باعث افزایش تولید انسولین در هنگام بالا رفتن سطح قند خون می‌شوند. به این ترتیب امکان کنترل قند خون بدون ریسک ایجاد شرایط کاهش قند خون زیاد برای بیمار وجود خواهد داشت.

آکاربوز (Acarbose)

مصرف آکاربوز می‌تواند از افزایش بیش از حد قند خون پس از خوردن غذا جلوگیری کند. در واقع مصرف این دارو می‌تواند باعث شود فرآیند تجزیه کربوهیدرات‌ها به گلوکز آهسته شود. در اکثر مواقع از آکاربوز برای درمان دیابت نوع 2 استفاده نمی‌شود، زیرا مصرف این دارو می‌تواند عوارض جانبی همچون نفخ و اسهال را برای فرد به همراه داشته باشد. به هر حال، این دارو ممکن است برای بیمارانی استفاده شود که سایر داروها در درمان دیابت نوع 2 آن‌ها بی تاثیر باشد.

ناتگلیناید و رپاگلیناید (nateglinide and repalinide)

ناتگلیناید و رپاگلیناید می‌توانند فرآیند ترشح انسولین را از غده پانکراس تحریک کنند. از این داروها در حالت عادی استفاده نمی‌شود، اما تجویز آن‌ها برای بیمار بیشتر در مواردی انجام می‌شود که بیمار وعده‌های غذایی نامنظم داشته باشد. دلیل استفاده نکردن از این دارو به خاطر عدم ماندگاری و حفظ نتایج آن برای مدت طولانی و مناسب است، اما اثربخشی این دارو در صورت مصرف شدن آن قبل از صرف غذا مناسب می‌باشد.

توجه داشته باشید ناتگلیناید و رپاگلیناید می‌توانند عوارض جانبی مشخص همچون افزایش وزن و کاهش بیش از حد قند خون را برای فرد به همراه داشته باشند.